#### Verhaal
Eens, in het mooie dorpje Klankenburg, woonde een vrolijk meisje genaamd Stien Stil. Ze is vandaag jarig en haar mama nodigde als verrassing haar beste vriendin uit. Stien komt nietsvermoedend thuis en opeens hoort ze luid ‘HIEP, HIEP, HOERA!’. Haar beste vriendin springt in haar armen. Wat een leuke verrassing! Stiekem hoopte Stien Stil dat haar beste vriendin zou komen om samen met haar haar verjaardag te vieren. De twee vriendinnen begroeten elkaar. “Hey!”, zegt Stien Stils vriendin. “Hoi”, zegt Stien stilletjes. “Zullen we samen verstoppertje spelen?”, vraagt haar vriendin. Stien Stil springt op en neer van geluk want verstoppertje is haar lievelingsspel. Ze begint alvast met aftellen. “Eén, twee, drie, vier, … wie niet weg is, is gezien.”, fluistert Stien Stil. Wanneer ze haar ogen opent, ziet ze haar vriendin direct staan. “Gevonden! Jouw beurt om te tellen.”, zegt Stien Stil. “Jij hebt niet afgeteld!”, roept haar vriendin boos. “Jawel hoor.”, zegt Stien Stil. “Je weet toch, wanneer je fluistert, dat ik je niet kan horen tot hier? Plus het is niet goed voor je stem. Je kan toch met een normale stem aftellen dan hoor ik je en kan ik mij op tijd verstoppen.”, zegt haar beste vriendin. “Dat is waar. Spelen we het spel opnieuw? Ik zal deze keer niet fluisteren maar met een luidere stem aftellen.”, zegt Stien Stil. Ze begint weer met tellen: “Een, twee, drie, vier, … wie niet weg is, is gezien!”. Wanneer ze haar ogen opendoet, is haar vriendin verstopt.

##### Wat is fluisteren?
Fluisteren is zachtjes praten zonder dat je stemplooien trillen. Wanneer je normaal praat, bewegen jouw stemplooien maar bij fluisteren is dit niet zo. Fluisteren doe je bijvoorbeeld tegen jouw buur in de klas wanneer de juf of meester je niet mag horen.

##### Waarom is ‘fluisteren’ niet goed voor mijn stem?
Als je fluistert is dat heel lastig voor de spieren van je stemplooien. Het voorste deel van de stemplooien sluit, maar het achterste deeltje niet. Dit kan je vergelijken met een deur die op een kier staat. Omdat de deur op een kier staat, kan er nog veel lucht ontsnappen. Al de lucht moet door de kleine opening. Dit is ook zo wanneer je fluistert. De lucht kan niet door het bovenste deeltje van je stemplooien, dus moet het allemaal door het onderste deeltje. Dit zorgt voor heel veel druk op je stemplooien en zorgt ervoor dat je hees kan worden. 

##### Wat kan ik hieraan doen?
-	Praat zacht. Wanneer we zacht praten, gebruiken we onze stem op een rustige en kalme manier. Je kunt je hand op je keel leggen terwijl je zacht praat en als je je stemplooien voelt trillen, dan weet je dat je zacht praat. Het is een beetje als fluisteren, maar iets luider.
-	Maak gebaren met je handen. Op deze manier kan je toch nog ‘praten’ met je vrienden zonder je stem pijn te doen. 


Boone, D.R. (1983). 

Monoson, P., & Zemlin, W.R. (1984). Quantitative study of whisper.

D’haeseleer, E. (2005). Fluisteren.

Solomon, N.P., McCall, G.N., Trosset, M.W., & Gray, W.C., (1989). Laryngeal configuration and constriction during two types of whispering.

Tsunoda, K., Niimi, S., & Hirose, H. (1994). The roles of the posterior cricoarytenoid and thyropharyngeus muscle in whispered speech. 

Rubin, A.D., Praneetvatakul, V., Gherson, S., Moyer, C.A., & Sataloff, R.T. (2006). Laryngeal Hyperfunction During Whispering: Reality or Myth?

#### Wat is fluisteren?
Wanneer we het woordenboek Van Dale raadplegen, wordt fluisteren als volgt gedefinieerd: ‘zachtjes praten zonder trilling van de stembanden’ (“Fluisteren”, z.j.). In deze definitie is zowel een link te vinden met het perceptuele kenmerk van het gedrag (namelijk stil praten), als met het fysisch verschijnsel, namelijk dat er geen trilling van de stemplooien optreedt.
Omdat de stemplooien niet volledig sluiten, kan fluisteren gezien worden als hyperfunctioneel stemgedrag, namelijk een verkeerde compensatie van de onvolledige stemplooisluiting.

Een posterior gap (fluisterdriehoek) vormt zich ter hoogte van het anterieure 2/3e en het posterieure 1/3e van de stemplooien, ter hoogte van de arytenoïden (processus vocalis). Tijdens deze hyperfunctie treden sub- en supraglottische constricties op.  Als gevolg zal de uitstromende luchtstroom sneller ontsnappen langs de openstaande zijden van de stemplooien en wordt de uitstromende lucht niet of nauwelijks aan het trillen gebracht. Er moet veel meer moeite gedaan worden om eenzelfde luidheidsniveau (SPL) te bereiken. Deze onvolledige sluiting ontstaat doordat de m. thyroarytaenoideus, m. cricoarytaenoideus lateralis en m. interarytaenoideus niet optimaal contraheren. Daarnaast wordt er een extra druk uitgeoefend op het mediale gedeelte van de stemplooien. Tijdens deze hyperfunctie worden ook de m. cricoarytaenoideus posterior en m. thyropharyngeus geactiveerd. De m. cricoarytaenoideus  posterior is tijdens fluisteren actief en houdt de glottis open, dit om stemplooitrilling tegen te houden. Zo ontstaat de fluistermodus.   De m. thyropharyngeus is ook actief tijdens het fluisteren en bepaalt de supraglottische constructie. Deze twee spieren werken samen tijdens het fluisteren: toename van de activiteit van de m. cricoarytaenoideus  posterior gaat gepaard met een toename van de m. thyropharyngeus tijdens het fluisteren. (Tsunoda et al., 1994). 

Fluisteren kan ingedeeld worden in twee verschillende types: het zacht en het gespannen fluisteren. (D’haeseleer, 2005) Tijdens zacht fluisteren ontstaat voornamelijk een bowingspatroon, waarbij de stemplooien een ovaalvorm aannemen of een rechte configuratie van de stemplooien waarbij de stemplooien parellel verlopen. Bij beide vormen raken de stemplooien elkaar niet. Tijdens gespannen fluisteren kan er gesproken worden van een omgekeerd Y-configuratiepatroon, het voorste 2/3e van de stemplooien staat in adductiestand. In onderstaande figuur wordt dit weergegeven. 

![Afbeelding1.png](/uploads/Afbeelding1_ca4015e108.png)

Figuur: Glottisstanden tijdens zacht en gespannen fluisteren volgens Luchsinger (1965) en Green (1980): (a) posterieure gap zonder adductie van het voorste 2/3 van de stemplooien. (b) bowing. (c) posterieure gap met een adductie van de voorste 2/3 van de stemplooien (uit: D’haeseleer, E. (2005). Fluisteren. Logopedie, 18(6), 52.

Solomon et al. (1989) bekeken in hun onderzoek niet alleen de vorm van de stemplooien, maar ook de grootte van de glottis tijdens het fluisteren.  In onderstaande figuur wordt de vorm van de stemplooien en de grootte van de glottis weergegeven.
 
![Stemdeskundige fluisteren 2.png](/uploads/Stemdeskundige_fluisteren_2_fb2db648ef.png)

Figuur: Schematische weergave van de verschillende categorieën volgens onderzoek Solomon et al. (1989) (Uit: Solomon, N.P., McCall, G.N., Trosset, M.W., & Gray, W.C. (1989). Laryngeal configuration and constriction during two types of whispering. Journal of Speech and Hearing Research, 32(1), 164. doi:10.1044/jshr.3201.164

Er zijn verschillende vormen en glottisgroottes tijdens het fluisteren. Op vlak van vorm is er een onderscheid tussen rechte stemplooien (omgekeerde V-vorm), naar binnen gebogen stemplooien (omgekeerde Y-vorm) en het bowingpatroon. Daarnaast is er ook een onderscheid op vlak van glottisgrootte. Dit is de ruimte die over blijft tussen de beide stemplooien wanneer zij geadduceerd zijn. Hierin wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘large’ (veel ruimte), ‘medium’ (minder ruimte) en  ‘smal’ (zo goed als geen ruimte, tegen elkaar). Uit dit onderzoek kwam vooral het rechte model (omgekeerde V-vorm) en de omgekeerde Y-vorm voor tijdens het fluisteren. Het bowingpatroon kwam niet voor. Op vlak van glottisgrootte kwam medium meest voor. Een belangrijk aanvulling uit dit onderzoek is dat er zowel intra- als interindividuele verschillen zijn met betrekking tot de configuratiepatronen. 

Gespannen fluisteren of ‘high effort whispering’ is schadelijker voor het stemapparaat dan zacht fluisteren of ‘low effort whispering’. Tijdens het gespannen fluisteren is er sprake van een hogere supraglottale constrictie. Deze zou gepaard gaan met een grotere activiteit van de m. thyropharyngeus. De snel uitstromende lucht zou daarnaast een extra druk uitoefenen op het gesloten gedeelte van de stemplooien. Dit alles is nog niet wetenschappelijk onderbouwd maar vanuit wetenschappelijke expertise en klinische kennis wordt verondersteld dat gespannen fluisteren van zelfsprekend geproduceerd zou worden met een verhoogde spanning en druk en dus zeker geen relaxatie brengt binnen het stemapparaat. 
Daarnaast is fluisteren een persoonsgebonden stemgedrag (Solomon et al., 1989). De vorm die de stemplooien aannemen tijdens het foneren en de glottisgrootte zijn individueel afhankelijk. Dit omdat de intrinsieke larynxspieren bij elk individu verschillend interageren met de soort klank die uitgesproken wordt én afhankelijk zijn van het sluitingspatroon tijdens normaal foneren. Wanneer er tijdens normaal foneren een volledige glottissluiting is, dan is er minder kans om schadelijk te fluisteren (Monoson & Zemlin, 1984). 

Tot slot ondervinden personen zonder een stemprobleem minder schade door te fluisteren dan mensen met een stemprobleem. Personen met een stemprobleem oefenen een nog grotere druk uit op hun supraglottische structuren door frequent thoracaal bijademen. Dit is een compensatie voor hun abnormale lage weerstand tegen de snelle luchtstroom die ontsnapt doorheen de stemplooien. Daarnaast hebben personen met een stemprobleem ook vaker een onvolledige stemplooisluiting. Deze compensatiemechanismen zorgen voor een extra spanningsdruk op het stemapparaat (Rubin et al., 2006).  Daarnaast oefent fluisteren niet enkel een druk uit op het stemapparaat maar ook op het volledige stem- en ademhalingsapparaat.



Fluisteren

#### Verhaal
Het is een warme zomerse dag. Kurt Kuch maakte een wandeling. Door de warmte werd zijn keel zo droog dat hij de hele tijd aan het kuchen, keelschrapen en hoesten was. Kurt Kuch had er niet aan gedacht zijn drinkfles bij te vullen, dus had hij geen water meer. Hij had hééééééél veel dorst.
In de verte zag Kurt Kuch plots een dorpje. Hij was opgelucht en blij. Eens in het dorpje aangekomen, zag hij dat er marktkraampjes stonden. Hij liep al hoestend op de markt, maar nergens was water te vinden. Opeens kwam er een man naar Kurt Kuch toe en zei: “Waarom hoest je zo? Dat is toch helemaal niet goed voor je stem”. “Ja”, zei Kurt Kuch. “Ik kom van heel ver en zoek water omdat ik moet hoesten van de droogte.” “Oei, is dat waar? Wij hebben wel een kraantje waar je je fles kan vullen. Kom maar met mij mee. Door water te drinken zal je geen last meer hebben van een droge keel of een kriebel in de keel.”, stelde de man voor. Kurt Kuch dronk een volledige fles water op en vulde nog een nieuwe fles voor op de terugtocht naar huis. 
Kurt Kuch had zijn lesje wel geleerd. Hij zal nooit meer zijn drinkfles met water vergeten vullen.


Kuchen, keelschrapen en hoesten beschermen je longen tegen vuiltjes. Je kucht, schraapt met de keel of hoest als je stemplooien geprikkeld zijn. Daardoor kan het zijn dat je een kriebel of pijn in je keel voelt, of dat je last hebt van een droge keel. Hierdoor kuch je, schraap je de keel of hoest je. Wat wordt er nu net bedoeld met deze woorden? Wat is het verschil tussen deze drie? Luister maar even hieronder naar de drie geluidsfragmenten!

#### Wat is kuchen?
Kuchen is een beetje zoals hoesten. Kuchen is zacht hoesten met een kort en droog geluid. Het wordt vaak als startmotortje gebruikt voor het spreken. Wanneer je plots even hees bent tijdens het spreken, kan je ook kuchen. Dit zorgt ervoor dat je stem eventjes beter zal klinken. Maar… als je dit veel doet dan kan je hees worden.

#### Wat is keelschrapen?
Bij keelschrapen wordt de keel letterlijk geschraapt. Het wordt ook vaak als 
startmotortje gebruikt voor het spreken. Wanneer je plots even hees bent tijdens het spreken, schraapt men soms de keel. Dit zorgt ervoor dat je stem eventjes beter zal klinken. Maar… als je dit veel doet dan kan je hees worden.

#### Wat is hoesten?
Hoesten is een krachtige vorm van uitademen nadat je diep inademt. Hoesten 
wordt vaak gedaan bij een kriebel in de keel, als je verkouden bent en/of als je je verslikt.

#### Waarom is dat niet goed voor mijn stem?
Kuchen, keelschrapen en hoesten zijn schadelijk voor de stem. Het doet je stem veel pijn. Kuchen, keelschrapen en hoesten hebben alle drie hetzelfde gevolg voor je stem. Als je kucht, je keel schraapt of hoest gaan de stemplooien heel hard tegen elkaar botsen. Deze harde botsingen zijn slecht voor je stemplooien en zorgen voor meer slijmpjes. Door de harde botsing in je keel, komt de kriebel terug. Door deze kriebel ga je al snel weer beginnen kuchen, keelschrapen of hoesten.

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Slik droog. Dit wil zeggen dat je slikt zonder water of eten. Op die manier slik je het slijmpje gewoon door zonder je stem pijn te doen.
-	Zoem zoals een bij. Dit kan je doen door de klank ‘mmm’ te zeggen.
-	Drink water. Je zou 1 tot 1,5 liter water per dag moeten drinken. Ook wanneer je een kriebel voelt in je keel helpt water om het slijmpje door te slikken.

Natuurlijk zijn er ook momenten waarop kuchen, keelschrapen en hoesten wél voorkomen. Tijdens het eten kan je je bijvoorbeeld verslikken. Je mag dan natuurlijk wel hoesten. Ook wanneer je ziek bent, is het normaal dat je soms eens hoest. Als je ziek bent, zal je stem ook anders klinken. Hij zal lager, ruwer en soms ook hees klinken.

Sachs, A.P.E., de Jongh, T.O.H., Verheij, T.J.M., & van den Broek, P.J. (2007). Hoesten. 

Schutte, H.K. (1999). Trauma van de stemplooien, oorzaak en behandeling

Kuchen, hoesten en keelschrapen zijn stemgedragingen die schadelijk voor de stem zijn. Hoesten is een plotselinge uitstoting van lucht, dit door prikkeling van de slijmvliezen, met een keelgeluid als gevolg. Kuchen is kort en droog hoesten. Hoesten en kuchen beschermen de longen tegen bacteriën, toxische stoffen en virussen. Ook zorgen deze gedragingen ervoor dat een teveel aan slijm uit de grote luchtwegen verwijderd wordt (Sachs et al., 2007). Keelschrapen daarentegen is het letterlijk schrapen van de keel en is vaak een onbewuste en niet-functionele gewoonte.

Kuchen, keelschrapen en hoesten worden vaak opgewekt door een ontstekingsreactie van het slijmvlies, door een mechanische beschadiging of door een prikkeling van gassen of sigarettenrook. De onderliggende zenuwuiteinden, C-vezeltjes of hoestreceptoren, worden dan geprikkeld door beschadiging van het epitheel waardoor het hoesten, kuchen en keelschrapen optreedt. Dit is fysiologisch kuchen, hoesten en keelschrapen. 

Kuchen, keelschrapen en hoesten zijn gedragingen die zich vaak voordoen bij personen met een globusgevoel ter hoogte van het strottenhoofd. Hierdoor blijven de m. scaleni en de m. trapezius in het halsgebied aangespannen waardoor het globusgevoel blijft aanhouden en het kuchen, keelschrapen, hoesten en slikken blijven optreden. Kuchen en keelschrapen kunnen ook uitgelokt worden door verschillende omgevingsfactoren zoals droge lucht en lawaai. Spreken in een lawaaierige omgeving vraagt meer inspanning en zorgt mogelijks voor meer druk ter hoogte van het stemapparaat.

Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen acuut hoesten (korter dan drie weken), subacuut hoesten (drie tot acht weken) en chronisch hoesten (langer dan acht weken). Deze stemgedragingen worden echt schadelijk voor de stem als ze een subacuut  of chronisch karakter aannemen. (Sachs et al., 2007) Dit is te verklaren doordat het fragiele slijmvlies van de stemplooien, tijdens het herhaaldelijk hoesten, kuchen en keelschrapen, met een grote kracht tegen elkaar botst. Doordat het slijmvlies zo beschadigd raakt, zorgt dit voor een chronische prikkeling waardoor er nog meer slijm geproduceerd wordt, met meer hoesten, kuchen en keelschrapen tot gevolg. 
Tot slot heeft het slijmvlies dat de stemplooien omgeeft, ook een belangrijke functie voor de stemplooitrilling en dus ook voor de optimale stemkwaliteit. Als er zo een ontsteking van het slijmvlies optreedt, verandert het slijmvlies van consistentie. Foneren kan in deze situatie erg schadelijk zijn voor de stemplooien aangezien er meer moeite en druk tijdens het spreken wordt ervaren (Schutte, 1999).


Kuchen, keelschrapen & hoesten 

#### Verhaal
Op een dag ging Babette Babbelaar naar een familiefeestje. Babette Babbelaar voelde zich alleen omdat haar neefjes en nichtjes niet naar haar wilden luisteren. Dat kwam omdat ze heel veel praat en niet luistert naar wat zij te zeggen hebben. Als Babette Babbelaar begint met praten, stopt ze niet. Daarom bleven de anderen liever uit haar buurt.
Na zo veel praten op het feestje begon de stem van Babette Babbelaar hees te klinken. Ze kon niet meer praten. 
“Dat meisje pakt het helemaal verkeerd aan”, dacht haar nonkel. “Ik zal haar eens gaan vertellen hoe ze dat anders kan doen”. Hij stapte naar Babette toe. De nonkel vertelde: “Babette, kijk nu wat je doet. Met al dat gepraat maak je je nichtjes en neefjes verdrietig. Ze denken dat je niet naar hun verhalen wilt luisteren. Je komt er steeds tussen om je eigen verhaal te vertellen. Door zo veel te babbelen is je stem nu hees. Straks verdwijnt jouw mooie stem volledig”.
“Denk je dat, nonkel?”, vroeg Babette Babbelaar. “Ik wou alleen maar dat mijn nichtjes en neefjes hoorden wat ik allemaal te vertellen heb. Niemand luistert ooit naar mij… Ik ben de beste babbelaar van de wereld. Daarom praat ik zo veel.”. “Ooh Babetteje”, zei de nonkel. “Er is nog een andere manier om ervoor te zorgen dat er naar jou geluisterd wordt. Ik zal je het grote geheim verklappen. Laat de anderen ook eens aan het woord, dan kan je stemmetje eens rusten. Je kan daarna weer voort”. 
Babette Babbelaar besefte dat ze het helemaal verkeerd had aangepakt. Ze probeerde de tip van haar nonkel op te volgen. Al snel merkte ze dat het werkte. Haar stem klonk al veel minder hees. 
De nichtjes en neefjes van Babette vonden het veel leuker om naar haar verhalen te luisteren, want zij konden ook eens iets vertellen. Hierdoor werd Babette Babbelaars stem terug veel mooier!

#### Wat is overmatig spreken?
Overmatig spreken wil zeggen dat je te veel praat of dat je te lang na elkaar praat, zonder pauzes te nemen of te zwijgen. Te veel praten kan leiden tot een hese stem, pijn tijdens het praten en een vermoeide stem.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Weet je nog dat je stemplooien spieren zijn? Ook rondom je stemplooien bevinden zich spieren. Deze spieren zorgen ervoor dat je stemplooien kunnen sluiten. Weet je ook nog dat je stemplooien trillen wanneer je spreekt? Dat wil zeggen dat de spieren rondom je stemplooien constant moeten werken om de stemplooien te openen en te sluiten. Dit wordt na een tijdje heel vervelend voor die spieren. Probeer maar eens 5 minuten (of korter) grote spierballen te maken met je armen. Wat voel je? Worden jouw armen ook zo moe? Dit is ook wat je spieren in je keel ondervinden wanneer je te veel praat. Ze worden heel moe en hebben geen zin meer om te bewegen.

#### Wat kan ik hieraan doen?
Wat kan je doen om je spieren te helpen? Even rusten met je stem, dus zwijgen. Wanneer je toch blijft doorpraten, krijgen je spieren het enkel maar lastiger. Ze proberen toch goed te werken, maar geraken na een tijdje helemaal uitgeput. 
Hier enkele tips: 
- Luister meer naar wat je vrienden vertellen.
- Las meer stempauzes in, dit zijn pauzes waarop je niet spreekt. 
(bijvoorbeeld tijdens TV kijken, tablettijd,…)
- Zeg enkel wat je echt wil zeggen.



Schutte, H.K., de Jong, F.I.C. (2001). Stoornissen van stem- en spraakvermogen. 

Dejonckere, P.H.O. (1999). Perifere anatomie: ademapparaat en bovenste luchtwegen. In H.F.M. Peters (Red.)

Mathieson, L. (2001)

Overdreven veel praten of het intensief gebruiken van de stem kan bijdragen tot het ontstaan van stemklachten zoals heesheid, pijnklachten en stemvermoeidheid. Overmatig spreken kan schadelijk voor de stem zijn, maar dit is voor iedere persoon anders.

Bij veel of lang praten ontstaat er een vermoeidheid van de intrinsieke larynxspieren (o.a. m. thyroarytaenoideus, m. cricoarytaenoideus lateralis en m. interarytaenoideus) en dat verklaart de vermoeidheidsklachten. Een mogelijke oplossing hiervoor is het inlassen van stemrust. Als dit echter niet gebeurt dan zal de stemgebruiker, vaak onbewust, compensatietechnieken inlassen om de vermoeidheidseffecten tegen te gaan. Het gevaar is dat deze compensatietechnieken al snel de indruk geven dat ze efficiënt zijn, waardoor het compensatiegedrag blijft aanhouden. De spanning escaleert, de stemgebruiker zal zijn stem nog meer gebruiken en hierdoor de stem forceren. Een voorbeeld hiervan is een hogere uitademingskracht tijdens het spreken. Dit zorgt voor een toename van de trillingsamplitude waardoor de stemplooisluiting efficiënter zal verlopen. Toch resulteert dit ook in een verhoging van de mechanische spanning, wat nadelige gevolgen heeft voor de stem (Dejonckere, 1999).

Doordat bij overmatig spreken de stemplooien meermaals in contact met elkaar komen, kunnen de microvezelstructuren van de stemplooien contactletsels (blessures) vertonen, en kunnen er organische letsels ontstaan (Schutte & de Jong, 2001). 

Op dit vlak is er een verschil merkbaar tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn meer vatbaar voor traumata aan de stemplooimucosa in vergelijking met mannen. Dit heeft te maken met de bouw van o.a. de lamina propria. De bouw van de diepe laag van de lamina propria is bij mannen meestal dikker dan bij vrouwen. Dit komt omdat er in die stemplooilaag bij mannen meer hyaluronzuur aanwezig is (Mathieson, 2001). Hyaluronzuur bepaalt de viscositeit van het stemplooiweefsel. De viscositeit verhoogt naarmate er meer hyaluronzuur aanwezig is. Daarnaast geldt ook: hoe hoger de kwantiteit van het zuur, hoe schokbestendiger het weefsel. De concentratie aan hyaluronzuur is bij mannen hoger dan bij vrouwen. Wel is aangetoond dat er in de diepere zones van de stemplooien bij vrouwen een grotere hoeveelheid van dit zuur aanwezig is. Hierdoor ondervindt de oppervlakkige stemplooilaag van de lamina propria bij vrouwen een verminderde weerstand ten opzichte van de vibratietrauma’s die tijdens het overmatig foneren kunnen optreden. Ook ondervindt deze hierdoor een verminderend adequaat herstel van het aangetaste weefsel. Dit geeft dus een verklaring waarom vrouwen meer vatbaar zijn voor traumata aan de mucosa van de stemplooien in vergelijking met mannen.


Overmatig spreken


#### Verhaal
Joep Roep gaat vandaag naar school. Hij heeft veel zin om na het weekend zijn vriendjes terug te zien. Hij ziet ze spelen aan de andere kant van de speelplaats. “Vriendeeeennn!! Hallooo!! Ik ben eeeerrrr!!”, roept Joep heel luid, net zoals hij elke dag doet. Op een dag riep hij: “Vriendeeeeennn!! Hallooo!! Ik… ben errr”. Wat gebeurde er nu? De stem van Joep Roep viel helemaal weg. “Oei, waar is je stem naartoe?”, vroeg de meester van Joep Roep. “Ik wil elke ochtend heel snel spelen met mijn vriendjes en hallo zeggen” fluistert Joep Roep. “Je hebt dat al roepend gedaan zeker?” vroeg de meester. “Ja, anders horen ze mij toch niet als ik er ben?” zegt Joep Roep. “Ga eerst wat dichter naar je vriendjes toe. Dan kan je gewoon praten en hoef je zo niet te schreeuwen. Stap naar je vriendjes toe en begroet hen daar met een normale stem, dus zonder te roepen. Als ik hallo tegen jou wil zeggen kom ik ook eerst naar je toe. Daardoor klinkt mijn stem nog goed!”, zegt de meester. 
Joep Roep liet zijn stem een dagje rusten. Hij babbelde zo weinig mogelijk en riep al zeker niet. De volgende dag volgde hij het advies van zijn meester op. Hij ging eerst naar zijn vriendjes en begroette hen wanneer hij dichterbij was, zonder te roepen. Hij merkte al snel dat dit een veel makkelijkere manier was om iedereen te begroeten. Zo bleef de stem van Joep Roep werken zoals het moet!
Vergeet dus niet: “Ik ga mijn vriendjes niet roepen, ik ga hen eerst zoeken!”

#### Wat is roepen?
Als je roept, vraag je je stem om extra krachtig te zijn. Maar soms, als je heel hard roept, kan je je stem pijn doen. Dit gebeurt omdat onze stemplooien extra hard moeten werken om het luide geluid te maken. Hierdoor kunnen de spieren in onze keel gespannen raken. Je zal dan een hese stem en/of keelpijn krijgen.

Vaak zullen mensen roepen om iemands aandacht te trekken of om te laten zien dat ze boos zijn. 

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Probeer ook maar eens te roepen en voel aan je keel. Wat voel je? Heb je ook 
zo’n druk in je keel? Dit komt omdat je bij roepen meer energie nodig hebt dan bij 
normaal praten. Dit is dus niet goed voor je stem. Wanneer je roept zet je veel 
druk op je stemplooien. Deze komen krachtig tegen elkaar. Wanneer je 
dit vaak doet kunnen er wondjes (zoals knobbels) op de stemplooien ontstaan.

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Stap naar je vriendje toe in plaats van te roepen.
-	Gebruik gebaren of beeld uit wat je wil zeggen. 
Hier kan je enkele gebaren zien! ("Hallo", "Sorry", "Dankjewel")
![Hallo](/uploads/Hallo_ac95d968dc.png)
![Sorry.png](/uploads/Sorry_1b45bff74a.png)
![Dankjewel.png](/uploads/Dankjewel_28a3781a4f.png)


Martins, R.H.G., Defaveri, J., Domingues, M.A.C., Silva, R., & Fabro, A. (2009). Vocal Fold Nodules: Morphological and Immunohistochemical investigations.

Roy, N., Merill, R.M., Thibeault, S., Gray, S.D., & Smith, E.M. (2004). Voice disorders in teachers and the general population: effects on work performance, and future career choices. 

Roepen wordt gedefinieerd als ‘met verheffing van de stem de aandacht van iemand trachten te verkrijgen’ (“Roepen”, z.j.). Schreeuwen wordt dan weer gedefinieerd als: ‘geforceerd gebruik van het stemgeluid’ (“Schreeuwen”, z.j.). Deze laatste definitie geeft reeds een aanzet tot de wetenschappelijke verklaring van deze twee maatregelen. Langdurige toepassing van deze maatregelen zorgt ervoor dat de stem dan ook hees en schor begint te klinken. Verder krijgt de patiënt fysieke ongemakken zoals stemvermoeidheid en pijn tijdens het spreken.

Tijdens het roepen is de stembelasting groter dan de stembelastbaarheid. Het stemapparaat moet meer kracht en energie geven dan wat het aankan, of wat er verwacht kan worden op basis van de fysiologische mogelijkheden. Er vindt een onevenwichtige coördinatie plaats tussen het ademhalings-, fonatie- en resonantiesysteem. Als gevolg hiervan ontstaat er spanning in het hoofd- en halsgebied omdat de intrinsieke en extrinsieke larynxspieren contraheren.

Stressletsels ontstaan ter hoogte van de mediale delen van de stemplooien aangezien de stemplooien op deze plaats het gevoeligst zijn voor veranderingen in vibratiecycli en is de  amplitude van de trillingscyclus daar ook het grootst. 

Er ontstaan scheurtjes in de bloedvaten van de lamina propria. Daarnaast nemen de oppervlakkige microvilli en de collageencellen af waardoor de stemplooien minder bestand zijn tegen schokken. Er ontstaat met andere woorden een dysplasie van de celstructuur binnen in de stemplooi. Fibronectine (glycoproteïne in extracellulaire matrix) is, ten gevolge van het roepen, meer aanwezig in stemplooien omdat deze cellen instaan voor reparatieprocessen (Martins et al., 2009).

De toonhoogte en de luidheid nemen toe tijdens het roepen. De larynxpositie is hoger en de intrinsieke larynxspieren moeten meer moeite doen om de stemplooien in adductiestand te houden omwille van de langere duurtijd van de gesloten fase van de trillingscyclus tijdens het roepen. Dit is het gevolg van de toenemende subglottische druk en de glottale resistentie. 

Daarnaast spelen ook de duur en de hoeveelheid een rol bij het schadelijke karakter van roepen. In het onderzoek van Roy et al. (2004) werd aangetoond dat niet enkel het roepen op zich, zorgt voor het ontstaan van stemproblemen, maar ook de rustperiodes tussen het roepen en het overmatig stemgebruik spelen een rol spelen. Hoe frequenter geroepen wordt, hoe meer mechanische stressletsels ontstaan. Daarnaast neemt ook de kans op heesheid en irritatie van de stemplooien toe. Voldoende rustpauzes tussen het roepen, zorgt voor recuperatie ter hoogte van de stemplooien.

Roepen & Schreeuwen

#### Verhaal
Er was eens een vrolijk meisje genaamd Alexe Allergie. 
Alexe Allergie hield van buiten spelen. Op een dag begon de neus van Alexe Allergie te kriebelen, haar ogen jeukten en ze moest heel veel niezen tijdens het buiten spelen.
Na een tijdje begon Alexe Allergie te merken dat haar stem een beetje anders klonk. Het leek alsof haar stemmetje niet meer zo vrolijk en helder was. Dat maakte haar een beetje verdrietig, want ze hield ervan om liedjes te zingen en verhalen te vertellen.
Op een dag besloot Alexe Allergie naar de dokter te gaan. De dokter luisterde naar het verhaal van Alexe Allergie en knikte begrijpend. “Ah, hooikoorts kan inderdaad de stem een beetje kriebelig maken,” legde de dokter uit.
Gelukkig had haar dokter een oplossing. “Doe je raam wat vlugger dicht en drink veel water, zeker 1,5 liter op een dag.”  
Alexe Allergie volgde de wijze raad van haar dokter op. Ze dronk veel water en deed haar raam vlugger dicht. En… raad eens? Haar stem begon weer net zo vrolijk en helder te klinken als vroeger!
Vanaf die dag was Alexe Allergie weer het vrolijke, zingende meisje dat ze altijd was. Wanneer de bloemetjes niet meer bloeiden, danste Alexe Allergie buiten in de frisse lucht, wetende dat ze de oplossing had gevonden om haar stem gezond te houden.

#### Wat is een allergie?
Stel je voor dat je lichaam een superheld kent die beschermt tegen gemene beestjes en slechte dingen. Deze superheld heet het afweersysteem. Het afweersysteem doet zijn best om alleen de slechte dingen tegen te houden, zoals ziektebeestjes.
Soms maakt die superheld een vergissing. Hij denkt dan dat onschuldige dingen, die eigenlijk helemaal niet slecht zijn, ook gevaarlijk zijn. Hij houdt deze dan ook tegen, net zoals de echte slechte dingen. Dat noemen we een allergie.
Dus een allergie ontstaat als het afweersysteem per ongeluk denkt dat gezonde dingen slecht zijn. Een voorbeeld is dat sommige mensen een allergie hebben voor stof en beestjes die van stof houden. Deze beestjes heten huisstofmijten. Als er dus veel stof is, zijn er veel stofbeestjes en denkt het lichaam dat dat iets heel slecht is.

Een allergie zorgt soms ook voor problemen in je keel. Stel je voor dat je een allergie hebt voor grassen en pollen/stuifmeel van bomen of planten (dit noemen we ook hooikoorts). Dat kan ervoor zorgen dat je keel een beetje dikker wordt of dat je neus verstopt raakt. Hierdoor wordt het moeilijker en pijnlijker om je stem te gebruiken. Je stem kan dan een beetje "kriebelig" klinken omdat er slijmpjes zijn. Het voelt een beetje alsof je keel jeukt. Je stem kan dan hees klinken.
Hooikoorts kan ook jouw adem beïnvloeden. Omdat je keel een beetje dikker is, is er minder plaats om de lucht makkelijk te laten passeren. Het voelt alsof je ademt door een rietje. Het is lastiger om lucht te krijgen. Denk maar eens aan hoe moeilijk het is om te praten als je net heel snel hebt gerend. Zo voelt het ook een beetje voor jouw stem als je hooikoorts hebt. Jouw stem wil graag geluid maken, maar dat lukt niet goed door de hooikoortskriebels.

#### Waarom is een allergie niet goed voor mijn stem?
Als je een allergie hebt, is je keel gezwollen of rood. Hierdoor zal je meer keelschrapen (letterlijk schrapen van je keel). Je zal het gevoel van een ‘krop’ in de keel hebben. Die krop zal je proberen ophoesten. Door te hoesten zullen je stemplooien hard tegen elkaar slaan en zullen ze meer slijmen maken die je terug zal ophoesten. Dat zorgt ervoor dat dat blijft gebeuren, steeds opnieuw. Bij het hoesten, slaan je stemplooien hard tegen elkaar. Dat kan ervoor zorgen dat er blijvende wondjes op je stemplooien komen, net als kleine bultjes die stemplooiknobbeltjes heten.

Een verstopte neus kan ook een kenmerk zijn van een allergie. Normaal gezien adem je door je neus. In je neus wordt de ingeademde lucht verwarmd en proper gemaakt. Een verstopte neus zorgt ervoor dat je door je mond zal ademen. De lucht zal dus ook niet meer verwarmd en proper gemaakt worden door je neus. Dat zorgt ervoor dat je stemplooien uitdrogen. Bij uitdroging trillen de stemplooien minder soepel en kan je hees klinken. Er is dan ook het gevaar dat er meer gevaarlijke ziektebeestjes binnenkomen omdat de lucht niet proper is gemaakt door je neus.

Een allergie kan een invloed hebben op je slaap. Als je slaapt, krijgt je stem een pauze. Ze kan dan uitrusten en herstellen zodat ze klaar is voor nieuwe avonturen en geluiden de volgende dag.

#### Wat kan ik hieraan doen?
Wat kan je zelf doen?
-	Weet waarvoor je allergisch bent. Dit kunnen bloemen, bomen of gras (hooikoorts) of stofbeestjes (huisstofmijt) zijn. Je kan dit laten testen door de neus-keel-oorarts.

-	Vermijd waarvoor je allergisch bent. Doe bijvoorbeeld je raam wat vlugger dicht als het bloemenseizoen is en je hooikoorts hebt. De grassen en pollen/stuifmeel  zijn er vooral in de lente.

-	Drink veel water. Je zou 1 tot 1,5 liter water per dag moeten drinken. Dit helpt bij het verminderen van pijn in de keel.

-	Een neusspoeling met zout water helpt om de ziektebeestjes uit je neus te spoelen. In dit filmpje laat een dokter je zien hoe je je neus makkelijk zelf kan spoelen. https://youtu.be/UuDmVCWB7H4?si=ZZeSt12ZrgNAF1qD

-	Laat je stem genoeg rusten. Als de stem al pijn doet, kan het goed zijn om je stem even te laten rusten. Je moet dus zwijgen.

Wat kan je doen aan je omgeving?
-	Regelmatig stofzuigen, afstoffen en verluchten van de kamers kan helpen om stofbeestjes te verminderen. Als je merkt dat er veel stof in je kamer ligt, vraag aan je ouders of ze eens willen stofzuigen. Zet je raam regelmatig eens open om je kamer te verluchten. Zo weinig mogelijk stof in je kamer helpt om de beestjes die van stof houden te verjagen.

-	Stel je voor dat de lucht om je heen een grote wolk is. Soms kan die wolk te droog zijn, vooral als het winter is of als de verwarming aan staat. Gebruik een  luchtbevochtiger. Die werkt als een toverapparaat dat water in die wolk spuit, zodat de lucht niet te droog wordt. 







Charlotte Eye Ear Nose & Throat Associates, P.A. (2017). How can allergies affect my voice? https://www.ceenta.com/news-blog/how-can-allergies-affect-my-voice 

Gupta, R., & Zandifar, H. (z.j.). Allergies and the voice. via https://www.ohniww.org/allergies-and-voice/ 

Ihre, E., Zetterström, O., Ihre, E., Hammarberg, B. (2004). Voice problems as side effects of inhaled corticosteroids in asthma patients- a prevalence study. 

Krouse, J.H., Dworkin, J.P., Carron, M.A., & Stachler, R.J. (2008). Baseline laryngeal effects among individuals with dust mite allergy.

Leinonen, L., & Poppius, H. (1997). Voice reactions to histamine inhalation in asthma.

Moerman, M. (1999). Medicamenteus geïnduceerde dysfonie. In H.F. M. Peters (Red.)

Reidy, P.M., Dworkin, J.P., Krouse, J.H. (2003). Laryngeal effects of antigen stimulation challenge with perennial allergen : ‘Dermatophagoides pteronyssinus’.

Thompson, A.R. (1995). Pharmalogical Agents with effects on Voice.

Williams, A.J., Baghat, M.S., Stableforth, D., Cayton, R.M., Shenoi, P.M., & Skinner, C. (1983). Dysphonia caused by inhaled steroids: recognition of a characteristic laryngeal abnormality.

Williamson, I.J., Matusiewicz, S.P., Brown, P.H., Greening A.P., & Crompton, G.K. (1995). Frequency of voice problems and cough in patients using pressurized aerosol inhaled steroid preparations.

Een allergie is een overgevoelige reactie van het immuunsysteem op een allergeen, een (meestal onschadelijke) stof die vooral bestaat uit eiwitten. De stof ‘histamine’ die vrijkomt tijdens een allergische reactie, zorgt ervoor dat er vasodilatatie optreedt in het lichaam. Dit houdt in dat de bloedvaten verwijden en er veranderingen optreden in het lichaam. Zowel witte bloedcellen van ons eigen afweersysteem als het 'schadelijk' allergeen dringen sneller in ons bloed. Doordat deze witte bloedcellen zich met grote hoeveelheden in een kleine oppervlakte bevinden, wordt een proces van excessieve mucusvorming in gang gezet als reactie op deze stoffen waardoor keelschrapen en kuchen vaker voorkomen. Daarnaast wordt vaak een globusgevoel waargenomen, waardoor frequenter gehoest wordt. Een verstopte neus als gevolg van een allergische reactie geeft dan weer de neiging tot mondademen. Hierdoor ontstaat een droge keel, die ook frequent hoesten, kuchen en keelschrapen uitlokt. 

Een allergie wordt meestal medicamenteus behandeld met antihistaminica en corticosteroïden. Antihistaminica tracht de reactie op de vrijgekomen histamine te reduceren en het lichaam te verdoven voor deze reactie. Corticosteroïden werken eerder ontstekingsremmend en remmen de inflammatie en zwelling af. Beide middelen hebben een negatieve invloed op de stem. Antihistaminica zorgt voor dehydratie van de stemplooien en brengt veranderingen teweeg in de fysiologische werking. Dit resulteert in een verandering van het stemgeluid (Leinonen & Popius, 1997). Door dehydratie van de stemplooien zijn deze bovendien minder bestand tegen de ontwikkeling van laesies (Thompson, 1995). 
Een andere methode om allergieën te behandelen is met geïnhaleerde corticosteroïden. Deze medicatie heeft lokale bijwerkingen op de mucosa en de laryngopharynx (Ihre et al., 2004). Corticosteroïden zouden een invloed hebben op de intrinsieke larynxmusculatuur waardoor de stemplooien een bowingpatroon aannemen tijdens de sluitingsfase van het stemgeven. Zo ontstaat een (gedeeltelijke) parese van de musculus vocalis (musculus vocalismyopathie). Dit zorgt voor veranderingen in het trillingspatroon van de stemplooien waardoor de stemkwaliteit wordt aangetast (Williams et al. 1983). Door corticosteroïden treedt orofaryngeale of laryngeale candidase op. Daarnaast kan de larynx geïrriteerd raken door de neerslag van de verschillende bestanddelen van de medicatie (Moerman, 1999). Tot slot komt kuchen vaak voor bij een behandeling met corticosteroïden, wat voor heesheid kan zorgen (William et al., 1995). Als gevolg van deze medicamenteuze therapieën ontstaat mogelijks dysfonie. 

Verder bestaat een mogelijke relatie tussen laryngitis en het hebben van een allergie. Er wordt verondersteld dat een inflammatie van de larynx ontstaat vanuit een allergische reactie van de larynx op de directe stimulatie van de mucosa van de larynx door de allergenen, meer bepaald ter hoogte van de endolarynx (Krouse et al., 2008; Reidy et al., 2003). 

Allergie

#### Verhaal
In een stadje leefde een meisje genaamd Tess Stress. Ze was altijd druk bezig, rennend van hier naar daar. Ze maakte zich vaak zorgen over dingen die nog moesten gebeuren. Op een dag, toen de zon hoog aan de hemel stond en de vogels vrolijk zongen, besloot Tess om deel te nemen aan het grote zangfeest. Ze hield van zingen en had een prachtige stem, maar er was één probleem. Tess was bang dat ze vals zou zingen. Om zich voor te bereiden op het grote zangfeest, begon Tess nog harder te oefenen. Ze zong dag en nacht omdat ze de beste wou zijn, maar… haar stem werd niet beter. Integendeel, haar stem begon hees te klinken en haar keel voelde pijnlijk aan. Tess raakte steeds meer in paniek. Haar vrienden zagen dat Tess stress had, ze begon te trillen en te zweten. Haar vrienden besloten in te grijpen. Ze organiseerden een rustgevende wandeling in het bos. Daar vertelden ze Tess over het belang van ontspanning en het vermijden van stress is. “Angst en stress zijn geen goede vrienden voor je stem, Tess,” zei haar vriendin. “Je moet je leren ontspannen en geloven in jezelf.” Tess volgde het advies van haar vriendin op en begon leuke dingen te doen die haar rust gaven zoals lezen, buiten spelen met haar vrienden en knutselen. Langzaam maar zeker verdween de stress uit haar leven. 
Toen de dag van het grote zangfeest aanbrak, stond Tess vol vertrouwen en zonder stress op het podium. Ze trilde niet en er was geen druppeltje zweet te bespeuren. Haar stem klonk helder en prachtig. Het publiek was betoverd. Tess besefte dat ontspanning en geloven in jezelf de sleutels waren tot een mooie stem. 
Ze won de gouden trofee voor ‘mooiste stem van het grote zangfeest’.

#### Wat zijn angst en stress?
Angst is een gevoel dat je krijgt wanneer je denkt dat er iets eng of gevaarlijk gaat gebeuren.  Dit gevoel krijg je bijvoorbeeld wanneer je een enge film kijkt of wanneer iemand een verhaal vertelt over spoken. Je hart klopt sneller, je ademt sneller en je spieren in jouw lichaam spannen zich op.

Stress krijg je wanneer je veel dingen tegelijk moet doen, zoals huiswerk maken, je kamer opruimen of ergens op tijd zijn, ... Er gebeuren veel dingen tegelijkertijd en dat kan een beetje overweldigend zijn. Stress kan je ook krijgen wanneer er iets belangrijk gebeurt dat je spannend vindt, zoals een spreekbeurt geven, een toets maken of meedoen met een wedstrijd. Je wilt dit goed doen, maar dat kan ervoor zorgen dat je stress krijgt. Je hart klopt sneller en je ademt sneller. Het kan ook gebeuren dat je buikpijn of hoofdpijn krijgt.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Als je angstig bent of stress hebt dan voel je dat in heel je lichaam, maar ook in je stem. Je stem kan anders gaan klinken. Je stem kan hees klinken, dit betekent dat praten niet zo goed meer zal lukken, soms heb je zelfs geen stem meer.  Soms trilt of schommelt je stem door deze gevoelens, zoals wanneer je bibbert van de kou. Angst en stress kunnen er ook voor zorgen dat je stem snel moe wordt door de gespannen spieren in je keel. Het kan zelfs pijn doen.

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Ontspannen is belangrijk. Dit kan je op verschillende manieren doen. Je kan naar je lievelingsmuziek luisteren, iets moois tekenen, buiten spelen, naar je lievelingsfilm kijken en nog zo veel meer. Waar word jij rustig van? Wat ontspant je?

-	Ga op tijd slapen en slaap genoeg (9 tot 11 uur) zodat je lichaam én je stem kunnen rusten.

-	Praat met iemand anders over je gevoelens. Dit doe je het best met iemand die je vertrouwt, zoals je mama of papa, je juf of meester, je vriendje of vriendinnetje. Zij kunnen je helpen om je terug beter te voelen.

-	Probeer deze oefeningen om tot rust te komen. Deze kan je samen proberen met je mama of papa.

De stofzuiger ademhaling
- Gebruik een denkbeeldige stofzuiger om alle monsters onder het bed weg te jagen.
- Duw de stofzuiger zo ver mogelijk onder het bed en blaas tegelijkertijd. Bij het blazen mag je geen geluid maken zoals een stofzuiger dat zou doen.
- Als je inademt, trek je de stofzuiger weer naar je toe; als je uitademt, duw je hem weer weg.
- Zuig met je denkbeeldige stofzuiger alles op wat onder je bed ligt.
- Stel je dan voor dat we de stofzuiger leegmaken in de vuilbak en het deksel stevig sluiten, zodat monsters niet kunnen ontsnappen.
- Tot slot adem je samen nog 6 keer rustig in en uit.

Het dutje van de knuffel
- Ga op je rug liggen en zet een knuffel op je buik, ter hoogte van je navel.
- Wieg de knuffel in slaap door met je adem je buik op en neer te laten gaan.
- Als je inademt, blaast je buik op als een ballon: de knuffel gaat omhoog.
- Als je uitademt, wordt je buik weer plat: de knuffel gaat omlaag.
- We laten de knuffel in slaap vallen door hem zacht te wiegen met onze buikademhaling.

Het kaarslicht
- Hou een denkbeeldige kaars vast in je hand.
- Adem in en blaas dan heel zachtjes naar het vlammetje, zonder het uit te blazen. (Let op dat je de kaars niet uitblaast)
vAdem heel zacht in en uit en herbegin dan.
- Als je helemaal rustig bent, blaas je de kaars uit en kijk je hoe de rook opstijgt.

De slapende acht
- Ga rechtop staan.
- Teken voor je, in de lucht, een liggende acht met je vinger. Maak deze acht zo groot als je kan.
- Probeer dit nu opnieuw en adem in terwijl je vinger omhoog gaat. Adem traag uit terwijl je vinger naar beneden gaat.
- Sluit nu je ogen om de volgende liggende acht te tekenen.
- Teken in totaal acht keer een acht.


Changing Minds. (z.j.).

Cherry, K. (2019). 

De Bodt, M., Heylen, L., Mertens, F., Vanderwegen, J., & Van de Heyning, P. (2015). 

Giddens, C. L., Barron, K. W., Byrd-Craven, J., Clark K. F., & Winter, A. S. (2013). 

Harris, S. (z.j.).

Johnstone, T. (2001).

Johnstone, T., & Scherer, K. (1999). 

Johnstone, T., & Scherer, K. (2000). Vocal communication of emotion. In M. Lewis & J.M. Haviland-Jones (Red.)

Kappas, A., Hess, U., & Scherer, K.R. (1991). Voice and emotion. In R.S. Feldman & B. Rimé (Red.)

Patel, S., Scherer, K.R., Björkner, E., & Sundberg, J. (2011).

Scherer, K.R., Sundberg, J., Fantini, B., Trznadel, S., & Eyben, F. (2017).

Scott, E. (2020).

Van Puyvelde, M., Neyt, X., McGlone, F., & Pattyn, N. (2018).

Stress is de reactie van het lichaam op veranderingen die fysieke, emotionele of psychologische belasting veroorzaken (Scott, 2020). Wanneer een individu stress ervaart, zal deze emotioneel en fysiek reageren. Het sympathische zenuwstelsel controleert deze reacties op stress en zorgt voor vecht- of vluchtreacties. Wanneer een persoon stress ervaart, neemt de activiteit in het sympathische zenuwstelsel toe, wat fysiologische gevolgen heeft voor het volledige lichaam. Enkele symptomen van stress zijn een verhoogde spierspanning, verhoogde hartslag en adempatroon, zweten en veranderingen in lichaamstemperatuur, tremor, droge mond en keel (Harris, z.j.). Deze fysiologische reacties hebben dus ook een invloed op de stem, meer specifiek een verhoogde spierspanning op laryngaal gebied, een hogere positie van de larynx, veranderingen in de vocale cyclus (sneller, krachtigere stemplooisluiting, langere gesloten fase), veranderingen in het ademhalingspatroon (samentrekking van de ademhalingsspieren, kortere inspiratie en langere expiratie, kortere spraakperiodes, meer adempauzes) en een toename van de subglottale druk. Akoestische parameters die veranderen als gevolg van stress zijn de fundamentele frequentie (toename bij stress) en Jitter-waarde (afname bij stress). Soms veranderen ook andere akoestische parameters door stress, zoals de intensiteit (toename), de Shimmer-waarde (afname) en de Harmonics/Noise-Ratio (afname) (Giddens et al., 2013; Van Puyvelde et al., 2018). De effecten van stress op de stem kunnen ervoor zorgen dat stemstoornissen zoals stemplooinoduli of Muscle Tension Dysphonia (MTD) zich sneller kunnen manifesteren (Harris, z.j.). Perceptueel klinkt een gestresseerde stem hoger en geknepen (De Bodt et al., 2015). 

Een emotie is een complexe psychologische toestand die uit drie verschillende componenten bestaat: een subjectieve beleving, een fysiologische reactie en een gedrags- of expressieve reactie (Cherry, 2019). De fysiologische reacties zorgen voor een correcte reactie op de subjectieve beleving en worden gereguleerd door het sympathische zenuwstelsel. Emoties kunnen ingedeeld worden volgens hun niveau van arousal (sympathische opwinding, een staat van verhoogde activiteit in zowel de geest als het lichaam. Het maakt een persoon alert(er)). Emoties zoals blijheid, woede, haat, enthousiasme en frustratie hebben een hoge arousal. Verdriet, verwardheid, schaamte en schuld hebben een lage arousal (Changing Minds, z.j.). Naast hun arousalniveau, kunnen emoties ook ingedeeld worden volgens hun valentie (eerder positieve of negatieve emotie). Emoties hebben een invloed op de stem. Dit kan verklaard worden door de arousaltheorie. Deze theorie stelt dat emoties met een hoge arousal de akoestische parameter doen toenemen en emoties met een lage arousal de akoestische parameter doen afnemen. Dit heeft vooral betrekking op frequentie-, intensiteits- en spectrumparameters. De veranderingen in de akoestische parameters zijn vooral afkomstig van de fysiologische veranderingen in het lichaam die de sympathische opwinding van een emotie met zich meebrengt (bv. spierspanning) (Kappas et al., 1991; Johnstone & Scherer, 1999; Johnstone & Scherer, 2000; Scherer et al., 2017). 

Angst & Stress

#### Verhaal
In een rustig dorpje, omringd door groene heuvels en kleurrijke bloemen, leefde een jongen genaamd Jelle Jeuk. Jelle was een levendig en nieuwsgierig kind, maar helaas had hij last van twee vijanden, Astma en Eczeem. Zij probeerden Jelle’s dagen minder plezierig te maken. Astma maakte het Jelle Jeuk soms moeilijk om te ademen. Eczeem zorgde voor jeukende plekken op zijn huid. Jelle Jeuk wou zo graag de vrolijke, energieke jongen zijn die hij was, maar zijn twee vijanden hielden hem vaak tegen. Ze vielen hem aan zodat Jelle Jeuk moeilijker kon ademen en een jeukende huid kreeg.
Op een dag ontmoette hij een wijze oude boom. Deze boom is bekend door magische adviezen te geven aan de bewoners, dus Jelle Jeuk besloot zijn hart te luchten. “O, wijze boom. Astma en Eczeem maken mijn dagen zo lastig. Ik wil graag vrij kunnen ademen en zonder jeukende plekken rondrennen.” De boom vertelde Jelle over een betoverend pad dat leidde naar de berg van gezondheid. Daar kon hij de hulp vinden die hij nodig had om van zijn twee vijanden af te komen. Vol goede moed begon Jelle Jeuk zijn tocht. Onderweg ontmoette hij vriendelijke wezens die hem leerden over gezond eten, frisse lucht en het belang van bewegen. Jelle volgde hun wijze raad op en voelde al snel dat hij meer energie had. Toen hij eindelijk de top van de berg bereikte, ontmoette hij de zon en de wind. Zij gaven hem frisse lucht en warme zonnestralen. Astma en Eczeem stopten met Jelle Jeuk aan te vallen en lieten hem langzaam los. Hij kon terug makkelijker ademen en had geen jeukende plekken meer. Terug in het dorp deelde hij zijn avontuur met de inwoners. En zo leefde Jelle Jeuk, zonder Astma en Eczeem, gelukkig en gezond tussen de groene heuvels van het dorp.

#### Wat is astma?
Astma is een probleem in je longen. Je longen worden soms boos op dingen om je heen. Als ze iets vinden waar ze niet van houden, zoals stof of rook, kunnen ze kwaad worden en proberen ze zichzelf te beschermen. Hierdoor wordt het moeilijk om goed te ademen. 

#### Wat is eczeem?
Eczeem is een probleem op je huid. Soms kan je huid een beetje boos worden op bepaalde dingen. Je huid wordt dan rood en jeukend, je kan zelfs schilfers krijgen. Dit kan gebeuren als je bijvoorbeeld iets aanraakt waar je allergisch voor bent, zoals bepaalde planten of dieren.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Astma zorgt ervoor dat je moeilijk kan ademen. Het is alsof er een knijper op je luchtpijp zit. Soms hoor je een piepend geluid als je probeert te ademen. Het kan ook zijn dat je moet hoesten. Deze dingen zorgen ervoor dat je stem moe en hees wordt.
Eczeem zelf is niet slecht voor de stem maar de pilletjes of siroop die je moet nemen wel. Deze pilletjes of siroop zorgen ervoor dat jouw keel droog wordt. 

#### Wat kan ik hieraan doen?
Tips bij astma:
- Blijf uit de buurt van mensen die roken.
- Beweeg elke dag minstens een halfuur. Je kan bijvoorbeeld wandelen, fietsen of zwemmen.
- Adem door je neus.
- Blijf uit de buurt van dingen die het erger maken als je het moeilijk hebt met ademen. Astma komt vaak door allergieën, zoals stof of stuifmeel van bomen of planten. Als je weet waar je allergisch voor bent, probeer dan uit de buurt te blijven bij die dingen. Dus als stof je astma erger maakt, houd je kamer dan proper en blijf weg van stoffige plekken. Als stuifmeel van bomen of planten een probleem zijn, probeer dan binnen te blijven op dagen dat er veel stofjes in de lucht zijn. 
- Gebruik een puffer. Dit zal ervoor zorgen dat je weer beter kan ademen. 

Hier zijn een paar dingen die je kan doen wanneer je jouw puffer gebruikt.
- Adem diep in voordat je jouw puffer gebruikt. Adem dan rustig uit en adem weer rustig in met de puffer in je mond. 
- Drink een slokje water nadat je jouw puffer hebt gebruikt.

Tips bij eczeem:
-	Smeer je huid in met vette zalf. Vraag aan je mama of papa om je twee keer per dag in te smeren.


Mathieson, L. (2001). 

Universitair Ziekenhuis Antwerpen. (z.j.). 

Williamson, I.J., Matusiewicz, S.P., Brown, P.H., Greening, A.P., & Crompton, G.K. (1995). Frequency of voice problems and cough in patients using pressurized aerosol inhaled steroid preparations.

Astma is een chronische inflammatieziekte als reactie op histamine die vrijkomt t.h.v. de luchtwegen. Hierdoor wordt de luchtstroom verhinderd en vinden bronchospasmen (het verkrampen van de spieren rond de luchtpijp) plaats (“Astma”, z.j.; Longfonds, z.j.). Dit kan zowel door een allergische als niet-allergische prikkel uitgelokt worden. Spanningen in het hoofd- en halsgebied en in de spieren rond de longen ontstaan met een claviculaire ademhaling als gevolg. Dit alles zorgt ervoor dat het vermoeiender is om te foneren. Andere mogelijke symptomen van een astma-aanval zijn een verminderde subglottale luchtstroom, fonatie op reservelucht, verminderde potentiële luidheid, benauwdheid, kortademigheid, hoesten, piepende ademhaling, heesheid en een globusgevoel (Mathieson, 2001; UZ Leuven, z.j.).

Astma wordt medicamenteus behandeld met antihistaminica en corticosteroïden. Antihistaminica tracht de reactie op de vrijgekomen histamine te reduceren en het lichaam te verdoven voor deze reactie. Corticosteroïden werken eerder ontstekingsremmend en remmen de inflammatie en zwelling die ontstaat af (Medicinenet, z.j.). Deze middelen hebben beiden een negatieve invloed op de stem (cfr. Categorie ‘inname vloeibare en vaste consistenties’). 

Antihistaminica zorgt voor dehydratie van de stemplooien en brengt veranderingen teweeg in hun fysiologische werking. Dit resulteert in een verandering van het stemgeluid (Leinonen & Poppius, 1997). Door dehydratie van de stemplooien zijn ze bovendien minder bestand tegen de ontwikkeling van laesies (Thompson, 1995).

Een andere methode om astma te behandelen is het gebruik van geïnhaleerde corticosteroïden. Deze medicatie heeft lokale bijwerkingen op de mucosa van de laryngopharynx (Ihre et al., 2004). Corticosteroïden hebben tevens een invloed op de intrinsieke larynxmusculatuur waardoor de stemplooien een bowingpatroon aannemen tijdens de sluitingsfase van het stemgeven. Zo ontstaat een (gedeeltelijke) parese van de musculus vocalis (musculus vocalismyopathie). Dit zorgt voor veranderingen in het trillingspatroon van de stemplooien waardoor de stemkwaliteit wordt aangetast (Williams et al. 1983). Door corticosteroïden treedt orofaryngeale of laryngeale candidase (het ontstaan van witte vlekken op de wanden van de larynx, farynx) op. Daarnaast kan de larynx geïrriteerd raken door de neerslag van de verschillende bestanddelen van de medicatie (Moerman, 1999). Tot slot komt kuchen vaak voor bij astma dat behandeld wordt met corticosteroïden, wat voor heesheid kan zorgen (Williamson et al., 1995) (cfr. categorie stemgedrag).
Dermatitis of eczeem is een inflammatiereactie van de huid of een allergische reactie op histamine die vrijkomt in de huid. Er bestaan verschillende soorten eczeem: constitutioneel eczeem, contacteczeem, seboroisch (vorm van eczeem met jeuk, roodheid en schilfertjes, vooral in het aangezicht) en dyshydrotisch (vorm van eczeem met vocht gevulde blaasjes op de huid) eczeem (“Eczeem, wat is het”, z.j.; Wageningen University and Research, z.j.; CM Ziekenfonds, z.j.; Medicinenet, z.j.). Een warme en/of gezwollen huid, schilfers en vochtblazen zijn symptomen van eczeem. Eczeem wordt behandeld met zalf of antihistaminica wat zoals eerder vermeld een negatieve invloed heeft op de stem. 

Astma & Eczeem

D’haeseleer, E., Depypere, H., Claeys, S. & Van Lierde, K. (2007). 

De schildklier [Website]. (z.j.). 

Petersen, C. (z.j.). 

Schutte, H.K., de Jong, F.I.C. (2001).

Tartuffel (2019). 

Doordat de stem en de larynx secundaire geslachtskenmerkende eigenschappen bevatten en dus zo kunnen worden opgevat als hormonale doelorganen, hebben hormonale veranderingen wel degelijk een invloed op de stem. Hormonen kunnen veranderingen teweegbrengen in de ligamenten, de musculatuur, het kraakbeen en (de samenstelling van) de mucus van de stemplooien. 

Een eerste verandering door de invloed van hormonen is de stemmutatie. De stemwisseling is een permanente stemverandering die te verklaren is door een toename van testosteron bij jongens die via bloedbanen getransporteerd wordt naar de larynx. Receptoren zorgen ervoor dat de larynx groeit. Dit zorgt voor een lengteverschil van de stemplooien (voor jongens groeien de stemplooien 10 mm, voor meisjes groeien de stemplooien 3 tot 4 mm), wat resulteert in een lagere spreektoonhoogte (één octaaf voor jongens en een terts tot een kwart voor meisjes). Daarnaast veranderen de stemklank en het ademvolume doordat de resonantieholtes en longen groter worden. Dit kan leiden tot een geforceerde of ongecontroleerde stemgeving en vergroot de kans tot stemmisbruik (de Jong & Schutte, 1999).

Voor vrouwen heeft ook de menstruatie een invloed op de stem. Deze is in te delen in twee fases: laryngopathia premenstrualis en laryngopathia menstrualis. Bij laryngopathia premenstrualis (voor de menstruatie) treden symptomen op zoals stemvermoeidheid, lichte heesheid, moeite met hoge tonen, veranderingen in het timbre en veranderingen in de soepelheid van de mucosa van de stemplooien. Dit is te verklaren doordat de mucosa dikker wordt in de premenstruele fase door meer oedeemvorming. Tijdens laryngopathia menstrualis (tijdens de menstruatie) verandert de stemkwaliteit door hyperemie (overmatig bloedgehalte) in de larynxmucosa, gepaard met exfoliatie (afschilfering) van de stemplooien. Tijdens de menstruatie kan een congestie (ophoping) van bloed onder het epitheel en onder de mucosa van de stemplooien ontstaan. Hierdoor wordt de stem zwakker en minder bestand tegen belasting. Hoge noten zingen wordt moeilijker en de stem klinkt klanklozer. Daarnaast treedt er meer mucussecretie op, wat kan leiden tot diplofonie. Deze symptomen zijn van voorbijgaande aard en verdwijnen na een aantal dagen zodat de stemkwaliteit terug optimaal wordt (de Jong & Schutte, 1999). 

Vervolgens heeft de zwangerschap een invloed op de stemkwaliteit. Bij laryngopathia gravidarum treden vaak oedeemzwellingen op in het gebied rond de arytenoiden en de posterieure larynxwand. Dit kan leiden tot een roodgekleurde larynx of ademnood. Stemsymptomen die tijdens de zwangerschap ook kunnen voorkomen zijn dehydratie van de mucosa, niet-organische stemveranderingen, verminderde abdominale steun, toegenomen intra-abdominale druk en soms ook reflux en/of een positieve invloed op het timbre. Deze verschijnselen treden voornamelijk op in de tweede helft van de zwangerschap en zijn van tijdelijke aard (de Jong & Schutte, 1999).

Ook de veroudering heeft een invloed op de stem. Door een minder efficiënte glottissluiting ontstaat een verminderde glottisweerstand met een inefficiënte stemproductie tot gevolg. Tijdens de veroudering stijgt de fundamentele frequentie bij mannen, terwijl deze voor vrouwen daalt. Dit is een permanente verandering. De effecten van veroudering op de stem zijn het meest uitgesproken bij vrouwen. Dit komt door de menopauze, waarin de aanmaak van oestrogeen en progesteron vermindert. Dit resulteert in zwellingen en dehydratie van de stemplooien, wat voor permanente schade zorgt. De aanmaak van androgeen is niet verminderd waardoor de stemplooien verdikken. Stemsymptomen tijdens de menopauze omvatten verlaging van de spreektoonhoogte, afname van de stemomvang, een mannelijk timbre, vermoeide stem, hypofunctionele tekenen bij een laryngostroboscopie, afname van tongkracht en -volume, atrofie van laryngeale spieren, verstijving van laryngaal kraakbeen, verdikking van de stemplooien en verlies van elastische en collagene vezels (de Jong & Schutte, 1999).
Tot slot is er de schildklierproblematiek ‘hypothyreoïdie’. In dit geval werkt de schildklier te traag, waardoor er minder thyroxine en T3 aangemaakt wordt. Deze twee hormonen regelen de stofwisseling in het lichaam. Door de verminderde aanmaak van deze hormonen verloopt het stemgeven minder adequaat en trager (Tartuffel, 2019). Dit komt doordat knobbeltjes ontstaan in de schildklier en deze voelbaar worden. Klachten zoals drukgevoel in de hals, problemen met slikken en heesheid treden op doordat grotere knobbels op het omliggende weefsel van de larynx kunnen drukken. De schildklier kan proportioneel in grootte toenemen, waardoor de Nervus Vagus gekneld raakt met mogelijk heesheid als gevolg. 


Hormonale veranderingen

#### Verhaal
Diep in een gezellig stadje woonde Milo Moe, een enthousiaste jongen die altijd bezig was met school en huiswerk. Zijn dagen waren gevuld met boeken lezen, opdrachten maken en studeren voor toetsen. Milo genoot van leren en het najagen van zijn dromen, maar hierdoor nam hij geen rust en sliep hij niet genoeg. Zijn stem begon te verzwakken en klonk hees. De klanken misten de kracht en vreugde, die ze vroeger wel hadden.
Op een dag merkte Milo de verandering op en voelde de bezorgdheid van zijn vrienden. Zijn vrienden besloten in te grijpen. Zijn vriend sprak hem op school aan: “Milo, je hebt rust nodig. Slaap en rust zijn net zo belangrijk als je huiswerk maken.”. Milo besloot hun raad op te volgen. Hij begon vaker pauzes te nemen, nam de tijd voor ontspanning en kroop op tijd in zijn bed. Langzaam maar zeker keerde de glans en kracht in zijn stem terug. Zijn vrolijke tonen vulden de lucht en zijn vrienden glimlachten van vreugde. Milo begreep dat de sleutel tot succes niet alleen lag in hard werken, maar ook in genoeg rust nemen en voldoende slapen. En zo leefde Milo nog gelukkig en uitgerust verder.

#### Wat zijn rust en foutieve slaappatronen?
Rust is als je je even ontspant en je je lichaam de tijd geeft om te rusten. Als je rust, nemen je spieren even pauze. Dit kan je doen door een boek te lezen, een puzzel te maken, een spelletje te spelen, iets te tekenen, muziek te luisteren of tv te kijken. Dit kan je alleen in stilte doen of met een vriendje, je mama of papa. 

Als je een foute slaapgewoonte hebt dan slaap je niet lang genoeg, word je vaak wakker wanneer je slaapt en/of ga je veel te laat gaan slapen.


#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Als je moe bent dan kan het zijn dat je stem anders gaat klinken. Het is alsof de stem een beetje lager klinkt. Je stem kan ook ruwer klinken, dit zal zorgen voor een krakend geluid wanneer je praat. Wanneer je jouw stem te weinig rust geeft, kan het zijn dat je keel pijn gaat doen. Dit kan ervoor zorgen dat je stem zwak en hees gaat klinken.

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Slaap genoeg. Het liefst 9 tot 10 uur per nacht. Op deze manier maken jouw lichaam en jouw stem zich weer klaar voor de volgende dag.
-	Ga elke dag op hetzelfde uur naar bed en sta op hetzelfde uur op.
-	Drink geen frisdrank voor het slapengaan. Door de suiker in deze dranken zal je minder goed slapen.

Bagnall, A.D., Dorrian, J., & Fletcher, A. (2011).

Better Health Channel. (2014).

Boets, L., & Joriskes, J. (2017). 

Chen, M., Wang, E.K., & Jeng, Y. (2006). 

Cho, J., Guilminault, C., Joo, Y., Jin, S., Han, K., & Park, C. (2017).

Harger, D. (2017).

Icht, M., Zukerman, G., Hershkovich S., Laor, T., Heled, Y., Fink, N., & Fostick, L. (2018).

Icht, M., Zukerman, G., Hershkovich, S., Laor, T., Heled, Y., Fink, N., & Fostick, L. (2018).

Pilcher, J.J, & Huffcutt, A.I. (1996).

Rocha, B.R., & Behlau, M. (2017).

Rust is een toestand die intreedt bij het ophouden van inspanning (Van Dale, 2020). Door te rusten krijgen de organen en spieren in het lichaam de kans om even te pauzeren en kan het stressniveau dalen. Slaap is een periodieke rusttoestand waarin het lichaam en het zenuwstelsel kunnen herstellen (Chen et al., 2006).
Het belangrijkste verschil tussen rust en slaap is dat tijdens slaap het lichaam verschillende slaapcycli doorloopt en het lichaam zich herstelt wat niet noodzakelijk gebeurt tijdens rust. 

Slaap omvat meerdere dimensies zoals duur, efficiëntie en timing. Elke verandering in één of meerdere van deze dimensies kan de oorzaak zijn van een slaaptekort. Dit kan gedefinieerd worden als ‘een tekort in de kwaliteit of kwantiteit van de verkregen slaap in tegenstelling tot de hoeveelheid slaap die nodig is voor een optimale gezondheid, welzijn en prestatie’ (Rocha & Behlau, 2017). Een onoverkomelijk gevolg van een slaaptekort is moeheid. Andere symptomen omvatten: vaak geeuwen, de neiging hebben om in slaap te vallen bij een periode van inactiviteit, sufheid, slechte concentratie en stemmingswisselingen (Better Health Channel, 2014). Algemeen wordt gesteld dat een slaaptekort problemen veroorzaakt op drie gebieden: cognitief, fysiologisch en psychologisch (Boets & Joriskes, 2017; Harger, 2017; Icht et al., 2018; Pilcher & Huffcutt, 1996). 

Een slaapgebrek brengt fysiologische veranderingen met zich mee (bv. afgenomen spierspanning, vlakke en/of langzame ademhaling) waardoor de stem wordt beïnvloed. Fundamentele frequentie, intensiteit en HNR zijn de parameters waarvoor de meeste wetenschappelijke evidentie wordt gerapporteerd. De fundamentele frequentie en luidheid dalen na een slaapgebrek, terwijl de HNR-waarde stijgt. Perceptueel klinkt een stem na een slaapgebrek minder helder, ruwer en vermoeid (Bagnall et al., 2011). Daarnaast kan de afwezigheid van de herstelfunctie van slaap een negatieve invloed hebben op de stem. Hierdoor kunnen stemstoornissen (bv. atrofie, dysfonie, bowing) zich sneller manifesteren.

De welbekende ‘ochtendstem’ is het resultaat van een asynchrone trilling na het ontwaken t.g.v. contact tussen de valse en ware stemplooien tijdens slaap, slijmophoping op de stemplooien t.g.v. veranderingen in vochtverdeling tijdens slaap, dehydratatie t.g.v. mondademhaling tijdens slaap en irritatie t.g.v. reflux tijdens slaap.

De invloed van slaap(gebrek) op de stem kan verschillen tussen de geslachten, omwille van de structurele verschillen in de larynxanatomie. Vrouwen hebben dunnere, kortere stemplooien die minder hyaluronzuur, elastine en collageen bevatten dan mannelijke stemplooien, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor stemschade en stemproblemen, eventueel ten gevolge van (foutieve) slaappatronen (Cho et al., 2017; Icht et al., 2018).

Rust -& foutieve slaappatronen

#### Verhaal
In een mooi dorp, niet ver hier vandaan, leefde een vrolijk jongetje Dries Nies. Hij had een speciale gave. Hij kon de mooiste liedjes zingen die iedereen in de buurt betoverden. Elke dag liep Dries Nies vrolijk door de straten van het dorp en zijn stem verwarmde de harten van de inwoners. Mensen kwamen van ver om naar zijn betoverende stem te luisteren. Zijn stem had de kracht om zelfs de droevigste dagen helder te maken. Op een dag voelde Dries Nies een vervelende kriebel in zijn neus. “Hatsjoe!” niesde hij plots. Het leek niets ernstigs, maar de volgende dag voelde hij zich niet zo goed. Zijn stem klonk niet meer zo helder en krachtig als ervoor. Hij kon niet meer de prachtige tonen zingen die hij gewend was. Dries maakte zich zorgen en besloot om naar de oude wijze man van het dorp te gaan. De oude wijze man vertelde Dries Nies over de magie van zijn stem en hoe belangrijk het was om goed op zijn gezondheid te letten. “Het lijkt erop dat je een verkoudheid hebt opgelopen!”, zei de oude man. “Een verkoudheid kan de stem betoveren, maar niet op een goede manier. Je moet rusten en wachten tot je weer beter bent.”. Dries Nies volgde het advies op en nam een paar dagen rust. Na een paar dagen voelde hij zich veel beter. Zijn stem was terug helder! Nu zong Dries Nies mooier dan ooit tevoren. En zo zong hij weer vrolijk door de straten van het dorp.

#### Wat is een verkoudheid?
In jouw lichaam zitten allemaal soldaatjes die vechten tegen indringers, zoals virussen. Soms kan het gebeuren dat er een paar virussen toch naar binnen geraken, dit is wat er gebeurt wanneer je verkouden bent. De virussen komen binnen via jouw neus en keel, jouw neus gaat kriebelen en jouw keel kan een beetje pijn doen. Je neus maakt meer snot aan zodat ze de indringers kunnen vangen, dit is waarom je een loopneus krijgt. Je lichaam probeert de indringers ook weg te spoelen door je te laten niezen. De soldaatjes in jouw lichaam zijn hard aan het werk om de virussen weg te jagen en je weer gezond te maken.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Wanneer je verkouden bent dan kan het zijn dat je heel veel gaat kuchen, keelschrapen en hoesten. Dit zorgt ervoor dat de stemplooien hard tegen elkaar slaan. Dit zorgt voor wondjes op jouw stemplooien en hierdoor krijg je pijn in je keel wanneer je slikt of praat.

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Hoest zo weinig mogelijk en schraap zo weinig mogelijk je keel. Dit kan je doen door water te drinken of te zuigen op een keelpastille.
-	Roep niet en probeer niet te veel te praten zodat je stem kan rusten.
-	Drink veel water zodat je keel vochtig blijft. Je zou 1 tot 1,5 liter water per dag moeten drinken. Dit zijn 7 tot 8 glazen water per dag.
-	Adem door jouw neus wanneer jouw neus niet verstopt is.
-	Vraag aan jouw mama of papa om te dampen wanneer jouw neus wel verstopt is. De veiligste manier om dit te doen, is met een damptoestel.
 
Wanneer je thuis geen damptoestel hebt, kan je het ook op deze manier doen:
Benodigdheden
- Een kom water
- Een handdoek
Hoe?
- Neem een grote kom, giet er voorzichtig heet, dampend (maar geen kokend) water in. Vraag aan je mama of papa om je hierbij te helpen!
- Leg een handdoek over de achterkant van je hoofd, sluit je ogen en buig langzaam over de kom tot je zo’n 25 centimeter boven het water hangt. 
- Adem twee tot vijf minuten diep in en uit.
- Herhaal dit twee tot drie keer per dag
-	Blijf uit de buurt van mensen die verkouden zijn. Ze kunnen jou ook ziek maken!

Nederlandse Vereniging voor Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied. (z.j.).

Thomas. (z.j.). 

Het verkoudheidsvirus zorgt voor een inflammatie van de mucosa in de neus, de sinus paranasales (neusbijholten), de farynx en de larynx. De mucosa zwelt op waardoor de neus verstopt raakt en slijmen naar de keel lopen. Dit zorgt voor een verminderde reuk en smaak maar ook hoesten en keelschrapen kunnen een gevolg zijn. Deze twee laatste factoren kunnen keelpijn in de hand werken. 

Een verkoudheid omvat zes fases. De eerste fase wordt gekenmerkt door de incubatietijd: het virus is al aanwezig in het lichaam, maar er treden nog geen symptomen op. In de tweede fase raakt de larynx geïrriteerd en zal de mucosa van de stemplooien opzwellen. Als gevolg hiervan, kan er toegenomen druk in de voorhoofdsholten ontstaan, wat resulteert in hoofdpijn. In de derde fase houden de bloedvaten in de neus het bloed tijdelijk vast, waardoor ze verdikken en er slijmvliesverdikking optreedt. Te veel slijm in de neus in combinatie met een verdikking van het neusslijmvlies leidt tot een verstopte neus. De neusademhaling wordt hierdoor belemmerd, waardoor mondademen optreedt. Dit kan leiden tot een droge keel en uitgedroogde luchtwegen of stemplooien. Een droge keel veroorzaakt kuchen, hoesten en keelschrapen. Hierdoor kan heesheid ontstaan. In fase vier kunnen griepsymptomen tot uiting komen, soms gepaard gaande met spierpijn, rillingen en koorts. In fase vijf en zes neemt de slijmproductie in de neus af, waardoor het slijm zich verplaatst naar de mond en keel, en enkel nog een vervelende hoest aanwezig is (Thomas, z.j.). 

Verkoudheid

Brodnitz, F. S. (1971).

De Bodt, M., Heylen, L., Mertens, F., Vanderwegen, J., & Van De Heyning, P. H. (2015). 

Medicatiegroepen zoals anticonceptiva, antidepressiva, antihistaminicum en antipsychotica kunnen leiden tot xerostomie (droge mond). Deze pathologie brengt op zijn beurt nog heel wat andere complicaties met zich mee, waardoor de jitter- en shimmerwaarde van de stemparameters een afwijkende waarde vertoont. Door de verminderde viscositeit van de stemplooien gaat de persoon met deze problematiek op een andere frequentie stemgeven waardoor een spanningsveld t.h.v. de stemplooien ontstaat en stembandknobbels in de hand gewerkt worden. De persoon kan hierdoor minder hoog/laag en minder luid foneren. 

Hetzelfde effect doet zich voor wanneer een individu een grote hoeveelheid bloedverdunners dient in te nemen. Hierdoor kunnen stemplooipoliepen ontstaan die op hun beurt voor een heesheid, schorheid en asymmetrisch trillingspatroon van de stemplooien kunnen zorgen. Door een vergrote rigiditeit van de stemplooien ontstaat een geperste, gespannen fonatie doordat op een andere, niet natuurlijke, toonhoogte gefoneerd wordt. Andere medicatie die uitdroging van de mucosa kunnen veroorzaken zijn de inhalatiecorticosteroïden (tegen astma). Deze leiden tot orofaryngale en laryngale candidiasis en dysfonie zoals bowing (De Bodt et al., 2015). 

Spierverslappers, kalmeerpillen en slaappillen hebben eveneens een invloed op de stem. Deze types medicatie werken niet enkel xerostomie in de hand, maar kunnen ook door een langdurig gebruik hiervan een aanhoudende relaxatie van de oesofagale sfincter veroorzaken. Dit is negatief t.o.v. de stemkwaliteit omdat terugkerende maaginhoud (reflux) vaker de hoogte van de stemplooien bereikt en er laryngitis kan ontstaan. Laryngitis brengt een wisselende heesheid en veel wilde lucht met zich mee, hierdoor vermindert de stemkwaliteit. Meer informatie rond reflux is ook terug te vinden op deze website, onder de categorie ‘inname van vaste en vloeibare consistenties’.

Testosteron en andere androgene hormonen zorgen na langdurige blootstelling voor een verlaging van de habituele spreektoonhoogte van het individu. De stemgeving wordt na blootstelling ook gekenmerkt door stembreuken, een verlies in stemcontrole en een algehele ruwheid. Deze parameters kunnen gelinkt worden aan een veranderende histologie van de stemplooien (Brodnitz, 1971).
Ook verschillende antipsychotica tasten de stem negatief aan. Door de aanwezigheid van enkele toxische stoffen binnen deze medicatie kan een laryngale dystonie ontstaan. Deze problematiek wordt vooral gekenmerkt door een geperste/gespannen fonatie met een grote instabiliteit van de stemgeving (stembreuken).

Medicatie

#### Verhaal
Op een mooie zondagmorgen lag Lars Lawaai lekker te slapen in zijn bed. Hij werd wakker en ging zo snel mogelijk naar beneden om te ontbijten. Mama, papa en Lars zitten gezellig aan tafel te praten en te eten. Plots schrikken ze van een hels geluid. Lars Lawaai’s zus, Luna Lawaai, houdt van luide muziek. Ze staat in de douche met de muziek box op het luidste niveau. Voor Luna Lawaai is dit de beste manier om te ontspannen na een lange week. Lars Lawaai vindt haar muziekkeuze goed, maar begint te merken dat het constant praten boven deze muziek niet goed is voor zijn stem. Zijn stem is moe, klinkt hees en hij krijgt pijn in zijn keel. Op een dag besluit Lars Lawaai dat het genoeg is. Hij loopt naar de badkamer en zet de muziek stiller. Lars Lawaai legt zijn zus uit hoe het luide lawaai zijn stem pijn doet. Zijn zus begrijpt wat Lars Lawaai bedoelt en vanaf nu zet ze het volume zachter wanneer ze naar muziek luistert. Vanaf dit moment verandert de sfeer in huis. Lars ontdekt dat hij niet langer hoeft te roepen om gehoord te worden. Het constante lawaai van de muziek maakt plaats voor mooiere geluiden, zoals de fluitende vogeltjes buiten. Hij merkt ook al snel dat zijn stem geen pijn meer doet en ... dat die beter klinkt.

#### Wat is praten boven omgevingslawaai?
Met het woord ‘omgevingslawaai’ wordt een sterk geluid bedoeld waardoor het moeilijk is om te praten. Het omgevingslawaai zelf is niet slecht voor je stem, maar wel het praten boven het omgevingslawaai. Het is zo luid, dat je luider moet praten zodat anderen je nog kunnen horen. Beeld je maar eens in dat je mama aan het stofzuigen is en dat jij haar iets wilt vertellen. Zou je mama je kunnen horen als je normaal zou praten? Nee, hè? Enkel wanneer je luider gaat praten, kan je mama je horen. Dit is niet goed voor je stem.  Je stemplooien gaan hard tegen elkaar slaan. Wanneer je dit vaak doet, kunnen er wondjes (zoals knobbeltjes) op je stemplooien komen.
Hier zijn nog enkele voorbeelden van ‘omgevingslawaai’. Probeer je bij deze voorbeelden ook maar eens in te beelden of je iets zou kunnen vertellen zonder luider te praten.
-	Drilboor
-	Vuurwerk
-	Trein die voorbij rijdt
-	Vliegtuig dat opstijgt
-	Luide radio
-	Televisie

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Wanneer er omgevingslawaai is, wil je boven dat luide geluid praten zodat de anderen je horen. Je zal dit doen door luider te praten of misschien zelfs te roepen of schreeuwen. Dit is helemaal niet goed voor je stem. 

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Gebruik gebaren. Op deze manier kan je toch nog ‘praten’ zonder je stem pijn te doen. Dit gebaar kan je gebruiken wanneer je wilt vragen aan iemand om stil te zijn:

![Lawaai_akoestiek01.png](/uploads/Lawaai_akoestiek01_23d0ec9457.png)

-	Staat de televisie, radio, ... luid? Zet die dan uit als je iets wilt zeggen.
-	Klap in je handen als je de aandacht van iemand wilt.

Freeman, M., & Fawcus, M. (2001). 

Boone, D.R., & McFarlane, S.C. (1994). 

Vermeir, G. (2012). 

De hoeveelheid echo van een geluid en het eventuele achtergrondlawaai bepalen de akoestische eigenschappen van een ruimte. Om boven lawaai uit te komen wordt een stem geforceerd (luider praten, roepen of zelfs schreeuwen) wat voor mechanische stressletsels in de stemplooien zorgt. 

Stemgeven in een ruimte met lawaai zorgt ervoor dat de spreker zijn luidheid aanpast, het gekende Lombard-effect. Dit werkt echter cumulatief als er meerdere sprekers tegelijk aan het praten zijn, het Cocktailparty-effect. Dit zorgt voor meer steminspanning en een grotere nagalmtijd. Hoe hoger de nagalmtijd, hoe hoger het geluidsdrukniveau, hoe groter de steminspanning zoals bijvoorbeeld praten in sportzalen. Een mechanisch stressletsel ontstaat  door een te hoge spanning en druk in de stemplooien en de spieren van het hoofd-halsgebied,  waardoor meer energie nodig is om stem te geven (Freeman & Fawcus, 2001; Boone & McFarlane, 1994). 

Het geluidsdrukniveau in een ruimte verlagen of geluidsabsorptie (verlagen plafond, akoestisch absorberende wanden, gordijnen, …) resulteren in de reductie van de luidheid en dus ook de stembelasting. Maar ook een te droge of te galmende ruimte zijn nadelige factoren voor de spraakverstaanbaarheid en dus ook voor de stem. 

Wanneer de Speech Interference Level of SIL (verhouding tussen de sterkte van een spraaksignaal en de sterkte van het achtergrondlawaai) minder dan 3dB bedraagt, kan spraakoverdracht niet meer functioneel verlopen (Vermeir, 2012) en wordt de stem geforceerd met opnieuw mechanische stressletsels als gevolg.

Lawaai & akoestiek

Hemler, R.J.B., Wieneke, G.H., Ouakine, M., Giovanni, A., Lebacq, J., & Dejonckere, P.H. (1996). The effects of relative humidity of inhaled air on acoustic parameters of voice in normal subjects.

Hemler, R.J.B., Wieneke, G.H., Lebacq, J., & Dejonckere, P.H. (2001). Laryngeal mucosa elasticity and viscosity in high and low relative air humidity. 

Luchtvochtigheid is de hoeveelheid waterdamp in de lucht bij een bepaalde temperatuur en luchtdruk.  Een luchtvochtigheid van 40-60% blijkt een ideale conditie om de slijmvlieslaag, die de laryngeale structuren bevochtigt, te produceren en om stem te geven. 
Zowel een te hoge als een te lage luchtvochtigheid hebben dus een negatieve invloed op het stemapparaat. 
Een te lage luchtvochtigheid zorgt voor minder elasticiteit en viscositeit van de stemplooien waardoor deze stijver worden en er een grotere subglottische druk nodig is om stem te geven. Objectieve metingen (jitter, shimmer, fundamentele frequentie) raken verstoord (Hemler et al.,  2001). 

Een te hoge luchtvochtigheid kan een allergie triggeren en ervoor zorgen dat een hoestbui en/of astma-aanval ontwikkeld wordt door schimmelvorming en ophoping van bacteriën die worden ingeademd.

De slijmvlieslaag koelt de stemplooien af na het stemgeven en hydrateert deze. Daarnaast draagt het slijmvlies bij tot het tot stand brengen van de vibratiecyclus en heeft het een schokdempende werking tijdens het openen en sluiten van de stemplooien. 

Luchtvochtigheid

#### Verhaal
In een rustige wijk, omgeven door groene bomen en kleurrijke speelplaatsen, woonde een meisje genaamd Merel Meeroker. Merel Meeroker hield van buiten spelen, maar er was iets om haar heen dat haar vrolijkheid veranderde.
Tijdens de middagpauze ging Merel Meeroker met haar vriendjes spelen in het park. Terwijl ze genoten van het plezier op de schommels, merkte Merel iets op. Ze rook sigarettenrook. Ze keek om zich heen en zag mensen roken. Merel vond het jammer dat de mensen daar rookten, zeker omdat ze wist dat dat slecht was voor haar stem. Ze voelt dat haar stem dan hees wordt en dat ze keelpijn krijgt.
Eens Merel Meeroker thuis was, vroeg ze aan haar mama wat ze moest doen. “Merel”, zei haar mama, “Je hebt gelijk. De rook van mensen die rondom jou roken is ook slecht voor jouw stem. Je mag niet in de rook blijven spelen. Ik weet een oplossing. Het park is groot. Misschien kan je eventjes ergens anders spelen en dan kom je terug als het groepje mensen weg is.”
Merel Meeroker merkte dat de tip van haar mama hielp. Ze ging ergens anders, weg van de rook, spelen zolang het groepje mensen daar rookte. Nu kon ze zorgeloos spelen met haar vrienden in het park. Ze wist dat haar stem nu gezond ging blijven.

#### Wat is passief roken?
Meeroken is het inademen van de rook van iemand anders. Je rookt dus zelf niet, maar iemand anders doet dat. Die rook inademen is slecht voor je stem.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Je stemplooien zijn als een team met verschillende laagjes. Elk laagje heeft een taak. De onderste laag zorgt ervoor dat je stemplooien kunnen bewegen. De buitenste laag is als een schild dat je stemplooien helpt beschermen. Het schild beschermt tegen slechte dingen in de lucht. Rook van een sigaret kan dat schild kapotmaken, waardoor het niet meer goed werkt. Als het schild kapot is, kunnen je stemplooien makkelijker wondjes krijgen. Ook kan de rook ervoor zorgen dat je stem hees klinkt en je keel pijn doet. Dat is niet fijn voor je stem.

#### Wat kan ik hieraan doen?
Rookt je mama of papa? 
-	Vraag dan eventjes om buiten te roken of ergens waar je er niet bij bent.
Zit je in een rokerige omgeving?
-	Verplaats je en blijf zeker niet in de rook staan. 


Lee, L., Stemple, J.C., Geiger, D., & Goldwasser, R. (1999). Effects of Environmental Tobacco Smoke on Objective Measures of Voice Production. 

Passief roken of meeroken is het inhaleren van verbrandingsproducten van tabak die zich bevinden in de omgevingslucht. 

Omgevingsrook bestaat voor 85% uit secundaire rook (rook uit de sigaret). Deze heeft een lagere temperatuur en bevat meer schadelijke stoffen. De overige 15% wordt uitgeblazen door de roker zelf. Ook hier vormen de plaveiselcellen van de stemplooien een barrière tegen het indringen van stoffen in het onderliggende bindweefsel. Hierdoor vermindert de weerstand in het epitheelweefsel. 

Daarnaast wekt sigarettenrook een ontstekingsreactie op in veel weefsels, bijvoorbeeld Reinke's oedeem manifesteert zich door prikkeling van sigarettenrook in de ruimte van Reinke van de stemplooi. 

Toch worden er geen significante verschillen gevonden tussen passieve rokers en niet-rokers op vlak van akoestische en aerodynamische metingen (Lee et al., 1999). 

Passief roken

Marçal, C.C.B., & Peres, M.A. (2011). Self-reported voice problems among teachers: prevalence  and associated factors.

Ternesten-Hasséus, E., Larsson, S., & Millqvist, E. (2011). Symptoms induced by environmental irritants and health-related quality of life in patients with chronic cough – a cross sectional study

Hieronder verstaan we luchtpollutie en chemische irritantia zoals krijtstof, parfum, schoonmaakproducten, … 

Het inademen van vervuilde lucht (stoffen en rook) of de blootstelling aan chemische stoffen verstoren de weefselstructuren van de longen en de longfunctie met irritatie aan de luchtwegen tot gevolg gezien de schadelijke stoffen zich een weg banen naar de luchtwegen. Afwijkingen in de luchtwegen kunnen zorgen voor chronische luchtwegobstructies wat kan resulteren in een vernauwing van de doorgang van de luchtpijp. Op die manier wordt de ademhaling belemmerd en ontstaat ademnood. Chronische bronchitis gaat dan weer gepaard met chronisch hoesten en overvloedig opgeven van sputum of slijm dat zich in de luchtwegen bevindt. 

Het inademen van chemische stoffen zorgt eveneens voor inflammatie of uitdroging van het slijmvlies van de stemplooien en de luchtwegen . Een voorbeeld hiervan bij leerkrachten is krijtstof. Dit komt terecht in de slijmvliezen t.h.v. de larynx en het bovenste ademhalingssysteem en droogt deze uit waardoor de weefsels en de slijmvliezen niet genoeg bevochtigd raken. 'Sensorische hyperreactiviteit' is de glottissluitingsreflex als adaptieve reactie van het lichaam dat reageert op blootstelling aan chemische stoffen. Hoesten en keelschrapen als reactie op chemische producten maakt dat de larynx nog gevoeliger wordt aan externe stimuli met stemvermoeidheid en mogelijks de gekende noduli, oedeemvorming, laryngitis, … tot gevolg. 

Pollutie & chemische producten

Banjara, H., Mungutwar, V., Singh, D., & Gupta, A. (2011).

Kelleher, J. E., Siegmund, T., & Chan, R. W. (2014).

Gonzalez, J., & Carpi, A. (2004).

Sigarettenrook bevat vele toxische stoffen die een grote invloed uitoefenen op de stem. Deze toxische stoffen werken zowel in op het plaveiselcelepitheel, als op de verschillende lagen van de lamina propria van de stemplooien en hebben dus een invloed op de eigenlijke stemgeving en zijn parameters.

Zo zorgt sigarettenrook voor een abnormale stemplooirand waardoor er een verhoogde rigiditeit gecreëerd wordt en er een onvolledige stemplooisluiting ontstaat. Hierlangs ontsnapt er wilde lucht en creëert dit op zijn beurt een bepaalde graad van heesheid. Uit een ander onderzoek van Banjar, Mungutwar, Singh & Gupta (2011)1 is gebleken dat het mucociliaire deken dat de epitheellaag bedekt, bij rokers dikker is dan bij niet-rokers. Dit zorgt er voor dat de trilharen moeizamer gaan bewegen en de kans op bacteriën en een vochtophoping gaat vergroten. Deze vochtophoping zorgt er op zijn beurt voor dat de stemplooien aan een andere snelheid gaan vibreren en de stemplooien asymmetrisch gaan bewegen. Hierbij zijn stembreuken en een instabiele stemgeving opmerkbare kenmerken.

Ook de lamina propria kent door sigarettenrook veranderingen in de structuur van haar verschillende lagen. Er wordt een toename van weefsel vastgesteld, wat dus de stemplooimassa doet toenemen. De persoon in kwestie gaat op een lagere fundamentele frequentie moeten stemgeven door deze wijzigingen. De verschillende lagen binnen de lamina propria kennen een verandering. De superficiële laag ondergaat een verandering in de structuur van de fibroblasten. Hierdoor ontstaat een ontsteking en heeft dit een oedeem (van Reinke) tot gevolg. Ook de collagene vezels aanwezig in de lamina propria vertonen enkele verschillen tussen een roker en een niet-roker. Zo wordt opgemerkt dat rokers een grotere spreiding en lagere dichtheid van deze vezels kennen, met als gevolg dat het stemplooiweefsel minder elastisch wordt en er opnieuw een lagere fundamentele frequentie hoorbaar wordt (Kelleher, Siegmund & Chan, 2014)2.

In een studie naar de relatie tussen stemgeving bij rokers en niet-rokers werd opgemerkt dat de rokers een hogere jitterwaarde hebben en dat hun fundamentele frequentie lager is dan bij de niet-rokers. Ook is er een hogere incidentie voor heesheid en een tremor (Gonzalez & Carpi, 2004)3. De maximale fonatietijd op /aa/ verlaagt daarentegen wel door het actief roken.

Actief roken

Sandage, M.J., Connor, N.P., & Pascoe, D.D. (2014). Vocal Function and upper airway thermoregulation in Five different Environmental conditions. 

Sivasankar, M., & Fisher, K.V. (2002). Oral breathinfterg increases pth and vocal effort by superficial drying of vocal fold mucosa.

Tanner, K., Roy, N., Merrill, R.M., Kendall, K., Clegg, D.O., Heller, A., Houtz, D.R., & Elstad, M. (2013). Comparing nebulized water versus saline after laryngeal desiccation challenge in Sjögren's Syndrome. 

Airconditioning in een ruimte zorgt voor een aangepaste temperatuursregeling en luchtvochtigheid. Airco kan zowel de lucht opwarmen als afkoeling, waardoor de luchtvochtigheid in een ruimte afneemt. Bacteriën die in droge lucht (luchtvochtigheid minder dan 40%) terecht komen, kristalliseren. Dit betekent dat ze langer besmettelijk en actief blijven.

Airconditioning zorgt ervoor dat de slijmvliezen van de larynx en de bovenste luchtwegen uitdrogen. Airco verspreidt allerlei bacteriën in de leefruimtes van personen waardoor een infectie sneller tot ontwikkeling komt. Eenmaal de persoon deze bacteriën inademt, komen deze in aanraking met de slijmvlieslaag van de stemplooien. De slijmvlieslaag is minder dik en eveneens minder beweeglijk, omwille van uitdroging, waardoor bacteriën niet weggeveegd of ingeslikt kunnen worden. Doordat deze bacteriën vast blijven te zitten in de slijmvlieslaag van de stemplooien, wordt bij sommige individuen een irritatie in de hand gewerkt. De persoon, blootgesteld aan airco, kan laryngaal ongemak (globusgevoel) ondervinden dat zich uit in een bepaalde graad van heesheid. Hierdoor moet men vaak meer moeite doen om tot stemgeving te komen (Tanner et al., 2013). 

Belangrijk om in acht te nemen is de temperatuurregeling in bepaalde ruimtes. Onze laryngale structuren moeten zowel extra hard werken bij een te warme kamer, als bij een te koude kamer. De spierfuncties van de larynx kennen dus eveneens een veranderende toestand bij verschillende temperatuurwaarden. Bij koudere temperaturen in de ruimte, verkrampen de larynxspieren meer en wordt er stemgegeven op een andere frequentie door een gestoorde vibratiecyclus van de stemplooien. Bij warmere temperaturen ontspannen de spieren waardoor deze eveneens een ander vibratiepatroon kennen (Sandage et al., 2014). 

Droge lucht zorgt eveneens voor een vochtretentie van de stemplooien. Hierdoor kan hypertoniciteit van de larynxstructuren optreden en kunnen koude temperaturen ervoor zorgen dat de sinussen in de neus sneller gaan ontsteken, waardoor de persoon verplicht wordt om via de mond in te ademen. Hierdoor wordt de larynx rechtstreeks blootgesteld aan de verschillende bacteriën, aanwezig in de ingeademde lucht. Inademing via de mond werkt na verloop van tijd een verhoogde fonatiedrempel (PPT) op hogere frequenties in de hand (Sivasankar & Fisher, 2002). 

Airco

Stegeman, N.E. (2017).

Watanabe, H., Shin, T., Matsuo, H., Okuno, F., Tsuji, T., Matsuoka, M., Fukaura, J., Matsunaga, H. (1994). Studies on vocal fold injection and changes in pitch associated with alcohol intake. 

De Stichting van Alcohol Research beschrijft het verteringsproces van alcohol als volgt: alcohol wordt gemetaboliseerd met behulp van enzymen en verloopt in twee fasen. In een eerste fase wordt alcohol door oxidatie omgezet in een stof die acetaldehyde genoemd wordt. Dit is een schadelijke oorzakelijke factor in het verwerven van complicaties bij een (overmatige) alcoholconsumptie. In een tweede stap wordt acetaldehyde omgezet in een onschadelijke stof, acetaat genoemd. Deze stof kan het lichaam gebruiken als bron van energie.

Specifiek voor de stemplooien wordt de schadelijke stof acetaldehyde belangrijk. Acetaldehyde heeft een vochtafdrijvend effect op de stemplooien. Het bloedalcoholpercentage in het lichaam wordt uitgedrukt in promille. Vanaf een promille van 0,5 treedt er een verminderd reactievermogen en een versneld ademhalingspatroon op dat een nadelige invloed uitoefent op de stemgeving. Het versnelde ademhalingsritme zorgt voor een snellere uitdroging van de stemplooien. Een uitdroging van de stemplooien oefent eveneens een negatieve invloed uit en wordt verder toegelicht in ‘hydratatie’. Een promille van 0,5 - 1,5 gaat gepaard met zelfoverschatting. Dit houdt in dat de persoon met alcohol in het bloed meer gaat roepen en meer gespannen gaat stemgeven (Stegeman, 2017).

Volgens Watanabe et al. (1994) veroorzaakt alcohol tal van stembelasting. Het oefent volgens hen een invloed uit op de maximale fonatietijd en het stemregister. De geïntoxiceerde persoon kent een verlaagde fundamentele frequentie door toxische stoffen in alcohol. Het stemregister kent een uitbreiding nadat het lichaam in contact komt met alcohol. De stoffen zorgen ervoor dat de lage tonen nog lager kunnen geproduceerd worden en de hoge tonen nog hoger. 

Alcohol heeft dus een invloed op de voorste commissuur, de arytenoïdgebieden, de ventrikels en de vrije marge van de stemplooien. 

Alcohol

Trinidade, A., Robinson, T., & Phillips, J. S. (2014). The role of caffeine in otorhinolaryngology: guilty as charged?

Wetenschappers en onderzoekers zijn het er nog niet over eens of cafeïne wel of niet vochtafdrijvend werkt. In de uitwerking van dit topic wordt van het feit uitgegaan dat cafeïne wel degelijk een vochtafdrijvend effect heeft. Trinidade et al. (2014) beschrijven een vochtafdrijvend effect en andere biochemische reacties die de stem nadelig beïnvloeden o.i.v. cafeïne. 

Cafeïne is volgens hen een indicator voor het verergeren van laryngofaryngeale reflux. Deze pathologie kan leiden tot heesheid, postnasale infusie, keelpijn, dysfagie, chronische hoest, globus pharyngeus en chronische keelontruiming. Reflux wordt in de hand gewerkt doordat de cafeïne een remmende werking op de onderste oesofagale sfincter uitoefent. Meer informatie omtrent reflux kan teruggevonden worden op deze website onder ‘reflux’.

Wat het verdere effect van cafeïne op de akoestische en aerodynamische waarden van de stem is, werd nog niet onderzocht.

Cafeïne

#### Verhaal
In een betoverend bos lag een dorpje waarin Dorien Dorst woonde. Een meisje dat heel graag zong. Het bos was gevuld met gezang van vogels die Dorien Dorst graag aanvulde met haar gezang. Doordat ze elke dag door het bos huppelde en zong, vergat ze wel eens water te drinken. Op een dag gebeurde er iets vreemds. Haar stem klonk ruw en hees, de liedjes klonken niet meer zoals ze gewend was. Dorien Dorst besloot dat ze hulp moest zoeken. Ze had gehoord van een goede heks die bekend staat om haar magische krachten om stemmen te herstellen. Dorien Dorst vroeg haar met een bevende stem: “Lieve heks, mijn stem is veranderd. Kun je me alsjeblieft helpen?”. De heks knikte en zei: “Natuurlijk, lieve Dorien Dorst, ik heb een oplossing. Je moet meer water drinken. Water is de sleutel tot een gezonde stem.”. Dorien Dorst keerde zo snel mogelijk terug naar het dorp en volgde het advies van de heks op. Ze begon meer water te drinken en al snel merkte ze verschil. Haar stem werd sterker en klonk terug helder. Dorien Dorst straalde van geluk want ze kon weer meezingen met de vogels in het bos.

#### Wat is hydratatie?
Als we niet genoeg drinken, krijgen we niet genoeg water in ons lichaam. Dat is belangrijk omdat ons lichaam water nodig heeft om goed te werken, net zoals planten water nodig hebben om te groeien. Als we niet genoeg drinken, neemt ons lichaam water weg uit plaatsen in ons lichaam die water vasthouden. Deze worden dan droog en zwak.
Dit gebeurt ook met die plaatsen in onze stemplooien, die ons helpen praten en zingen. Als ze niet genoeg water krijgen, worden ze droog en werken ze niet goed. Dan kan het moeilijk zijn om te praten en kan onze stem hees klinken.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Als een plant niet genoeg water krijgt, kan het niet groeien en droogt het uit. Dit gebeurt ook met onze stemplooien. Als ze niet voldoende water krijgen, drogen ze uit en kunnen ze geen mooie golven meer maken. Zo krijg je een hese stem. 

#### Wat kan ik hieraan doen?
- Drink genoeg water. Je zou 1 tot 1,5 liter water per dag moeten drinken. Dit zijn 7 tot 8 glazen water per dag. 
- Dampen zorgt ervoor dat je stemplooien weer vochtig worden. De veiligste manier om dit te doen, is met een damptoestel. 
 
Wanneer je thuis geen damptoestel hebt, kan je het ook op deze manier doen:
Benodigdheden
- Een kom water
- Een handdoek

Hoe?
- Neem een grote kom, giet er voorzichtig heet, dampend (maar geen kokend) water in. Vraag aan je mama of papa om je hierbij te helpen!
- Leg een handdoek over de achterkant van je hoofd, sluit je ogen en buig langzaam over de kom tot je zo’n 25 centimeter boven het water hangt. 
- Adem twee tot vijf minuten diep in en uit.
- Herhaal dit twee tot drie keer per dag.



Van Nuffelen, G. (2015). Vocale hydratatie: mythes en feiten.

Onvoldoende hydratatie werkt ernstige gevolgen in de hand. Wanneer er onvoldoende
vochtopname is, zorgt dit voor een algeheel vochttekort in het lichaam. Om de bloedspiegel en
dergelijke op peil te houden genereert het lichaam een primaire dehydratatie. Dit houdt in dat er in
eerste instantie vocht aanwezig tussen de cellen onttrokken wordt, waarna vocht uit de cellen zelf
onttrokken wordt. Dit proces is zichtbaar in verschillende delen van het lichaam, dus ook ter hoogte
van de stemplooien.


Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen twee verschillende types van hydratatie, de
oppervlakkige en de systematische hydratatie. Het eerste type verwijst naar het vocht dat de
oppervlakte van de stemplooien en het laryngeaal lumen bekleedt. Het tweede type verwijst naar
het vocht aanwezig in het gehele lichaam en het stemplooiweefsel. Hieruit blijkt dat het gehele
hydratatieniveau in het lichaam belangrijk is en zich niet beperkt tot de stemplooistructuren zelf.


Een belangrijk aspect om tot stemgeving te komen is het Phonation Treshold Pressure (PTP). Deze
term verwijst naar de minimale hoeveelheid subglottische druk die nodig is om tot stemgeving te
komen. Een dehydratatie heeft als gevolg dat cellen verstarren en er dus een toename van het PTP
nodig is. Om deze toename te compenseren gaan individuen die een dehydratatie ondergaan, op
een andere fundamentele frequentie gaan stemgeven en wordt er meer gespannen gefoneerd.
Kenmerkend aan een verhoogde PTP zijn een verminderd stembereik, incomplete stemplooisluiting
(wilde lucht), meer bepaald de aanwezigheid van posterieure gap en een subjectieve toename van
vocale inspanning (Van Nuffelen, 2015).

Hydratatie

Belafsky, P., & Rees, C. (2007). Identifying and managing laryngopharyngeal reflux. 

Campagnolo, A. M., Priston, J., Thoen, R. H., Medeiros, T., & Assunção, A. R. (2014). Laryngopharyngeal Reflux: Diagnosis, treatment and latest research.

Asaoka, D., Nagahara, A., Matsumoto, K., Hojo, M., & Watanabe, S. (2014). Current perspectives on reflux laryngitis.

Ruysschaert, C., Mailly, C. François, R., Van Opdurp, K. (2017). Wat als reflux je stemplooien raakt? De invloed van laryngofaryngeale refluxziekte op de stemgeving.

Bij laryngofaryngeale reflux stroomt de terugkerende maaginhoud verder dan de oesofagus. De maaginhoud komt tot in de larynx en farynx waardoor irritatie van deze structuren kan ontstaan en het contact met het plaveiselcelepitheel van de stemplooien aangetast wordt. Deze structuren zijn minder bestand tegen kleine hoeveelheden van refluxaat en ondervinden snel hinder (Asaoka et al., 2014). 

Een persoon met laryngofaryngeale reflux kan tal van ongemakken ondervinden. Zo komen atypische symptomen bij hen vaker voor: heesheid, chronische hoest, astma, chronische laryngitis (larynxontsteking) en keelschrapen (Belafsky & Rees, 2007; Campagnolo et al., 2014). 

Twee vaak voorkomende symptomen zijn het chronische klaren van de keel en overmatige productie van slijmen in de keel. Een veelvuldig keelschrapen kan op zijn beurt een oedeem in de hand werken, dit door verkeerd stemgebruik of stemmisbruik. Gevolgen die gepaard gaan met laryngofaryngeale reflux zijn letsels ter hoogte van de larynx, larynxcarcinomen, aspiratie en verminderde quality of life. 

Deze laryngeale letsels kunnen zich manifesteren in een laryngitis door irritatie van de slijmvliezen van de stemplooien. Dit uit zich in roodheid, verdikking en oedeem. Hierdoor ontstaat een rigiditeit van de vibratie van de stemplooien waardoor de stemkwaliteit verstoord wordt. Eveneens kan er op laryngoscopisch beeld een contactgranuloom vastgesteld worden.

Maaginhoud kan cellulaire schade veroorzaken in het plaveiselcelepitheel van de stemplooien, dit uit zich in een dysplasie van de cellen en mogelijks larynxcarcinomen. Ook verslikking kan ontstaan door een terugkerende maaginhoud. Er wordt gesproken van aspiratie wanneer de maaginhoud net onder de stemplooien terechtkomt. Indien dit herhaaldelijk in de longen binnendringt kan er een pneumonie ontstaan.

Reflux

#### Verhaal
In een kleurrijke stad woonde een jongen genaamd Ling Nabootsing. Ling was dol op geluiden maken en probeerde vaak ook verschillende stemmen na te doen. Hij kon miauwen als een kat, praten als een robot en lachen als een boze heks. Op een dag begon de stem van Ling Nabootsing pijn te doen.
Ling Nabootsing vertelde zijn vrienden over zijn stemprobleem en samen bedachten ze leuke activiteiten waarbij ze geen stemmen hoefden na te doen. Ze begonnen samen te tekenen, te knutselen en grappige gebaren te maken. Ling Nabootsing ontdekte dat hij ook op deze manier plezier kon hebben zonder zijn stem pijn te doen.
Zijn vrienden vonden het een geweldig plan en deden mee met de “stem-imiteerpauze”. Ze merkten dat het niet alleen goed was voor de stem van Ling Nabootsing, maar dat het ook goed was voor hun eigen stem. 
Vanaf die dag begreep Ling Nabootsing dat het belangrijk was om goed voor zijn stem te zorgen. Hij genoot nog steeds van het spelen, maar nu zonder zijn stem pijn te doen.

#### Wat is stemmen imiteren?
Stemmen imiteren of nabootsen betekent dat je praat of geluiden maakt zoals iemand of iets anders dat doet. Stel je voor dat je heel grappig gaat praten, zoals een robot of een boze heks. Je vraagt je stem dan om andere dingen te doen dan wat die gewoon is.

#### Waarom is dat slecht voor mijn stem?
Door gekke stemmetjes na te bootsen ga je vaak te hoog, te laag, te luid, te zacht of geknepen praten en forceer je je stem. Dat doet je stem pijn. Deze kan dan hees beginnen klinken.

#### Wat kan ik hieraan doen?
-	Doe geen stemmetjes na door je stem te veranderen. Boots bijvoorbeeld geen robot of boze heks na met jouw stem. Je hoeft je stem niet te foceren om de figuren ook na te bootsen. Je kan ze ook uitbeelden!
-	Weet je zelf niet hoe vaak je stemmetjes nadoet? Welk stemmetje boots je soms na? Denk eens na… Het zijn er zeker meer dan je eerst dacht!
